Το οικόπεδο στη διασταύρωση των οδών Αιόλου[1] και Σταδίου ήταν ένα από τα οικόπεδα που αγόρασε ο αρχιτέκτονας Λύσανδρος Καυτατζόγλου στην περιοχή της Ομόνοιας. Εκεί, το 1884 κατασκευάστηκε ένα μεγάλο τετραώροφο κτήριο εξαρχής για ξενοδοχείο, πιθανότατα έργο του Λύσανδρου Καυτατζόγλου. Δίπλα του ήταν το καφενείο Παρθενών.

Το κτήριο έχει δύο συμμετρικές όψεις στις οδούς Αιόλου και Σταδίου, οι οποίες είναι διακοσμημένες με πολλά νεοκλασικά στοιχεία: παραστάδες στο ισόγειο, διακοσμητικά πλαίσια στις πόρτες και τα παράθυρα, μαρμάρινα μπαλκόνια πάνω σε φουρούσια με διπλή έλικα, γείσα, οδοντωτές ταινίες, στηθαία με "μπουκάλες" στις ποδιές των παραθύρων. Τα μπαλκόνια είναι μεγαλύτερα στον πρώτο όροφο και μικραίνουν όσο ανεβαίνουμε.

Το κτήριο περιλαμβάνει υπόγειο, ισόγειο, ημιώροφο και τρεις ορόφους Α΄, Β΄, Γ΄. Μεταξύ των ορόφων υπάρχουν ξύλινα δάπεδα επί ξύλινων φέρουσων δοκών. Διαθέτει δύο κλιμακοστάσια, ένα μικρό βοηθητικό και το κεντρικό, το οποίο είναι μαρμάρινο με ξύλινη κουπαστή και κιγκλιδώματα από χυτοσίδηρο. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα δάπεδα της εισόδου.

Λόγω της χρήσης του κτηρίου ως ξενοδοχείο υπάρχει συγκεκριμένη διάταξη των χώρων στον Α΄, Β΄, Γ΄ όροφο. Ανεβαίνοντας το κεντρικό κλιμακοστάσιο και φθάνοντας στον εκάστοτε όροφο, αντικρίζει κανείς ένα κεντρικό χολ με σχήμα περίπου Π, ενώ αριστερά και δεξιά εκτείνονται δύο πλευρικοί διάδρομοι με δωμάτια που πλαισιώνουν εξωτερικά τους προαναφερόμενους χώρους. Η κάτοψη του ημιώροφου διαφέρει από τους υπόλοιπους ως προς τη διάταξη των δωματίων. Σε πολλά δωμάτια του κτηρίου έχουν αφαιρεθεί μεσότοιχοι και έχουν τοποθετηθεί καινούργιοι σε μεταγενέστερη χρονική περίοδο.[2]

Σε αυτό το κτήριο λειτούργησε το 1884 το ξενοδοχείο «Μασσαλία» σύμφωνα με τους οδηγούς της εποχής, ενώ στη παρακάτω καρτ ποστάλ διακρίνεται η επωνυμία του.

Στην καρτ ποστάλ του 1903 διακρίνεται το ξενοδοχείο «Μασσαλία» με την επωνυμία του στα γαλλικά. Δεξιά φαίνεται το ξενοδοχείο «Πρίγκηψ Γεώργιος». Πηγή: Ενθύμιον Αθηνών: Η Αθήνα, ο Πειραιάς και τα προάστια στις αρχές του αιώνα μας / Θανάσης Παπαϊωάννου. - 3η εκδ.- Αθήνα: Γνώση, 1997

Έχει εντοπιστεί αναφορά σε ξενοδοχείο με την επωνυμία «Μασσαλία» το 1880, στην εφημερίδα Ασμοδαίος, και στην εφημερίδα Ώρα αλλά πρόκειται για ξενοδοχείο φαγητού, που στεγαζόταν σε άλλο σημείο στην οδό Αιόλου.

Η καταχώριση στην εφημερίδα Ασμοδαίος που αναφέρεται στο ξενοδοχείο φαγητού «Μασσαλία» το 1880. Πηγή: Ασμοδαίος, 5.10.1880. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Η καταχώριση στην εφημερίδα Ώρα που αναφέρεται στο ξενοδοχείο φαγητού «Μασσαλία» το 1880. Πηγή: Ώρα, 4.5.1880. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Το 1892, διευθυντής του ξενοδοχείου «Μασσαλία» ήταν ο Ν. Αραχωβίτης και το διάστημα 1899-1905 ο Εμμ. Βουρνάκης. Τον Μάρτιο του 1893 το ξενοδοχείο απέκτησε ασανσέρ και στα εγκαίνια του νέου μηχανήματος παραβρέθηκε η ιδιοκτήτρια του κτηρίου, δηλαδή η χήρα του αρχιτέκτονα Λύσανδρου Καυταντζόγλου, Αθηνά, το γένος Κοκκινοπούλου και ο διάσημος τότε αρχηγός της αστυνομίας, Δ. Μπαϊρακτάρης. Τότε ακόμη η γαλλική λέξη ασανσέρ δεν είχε αντιστοιχηθεί με την ελληνική λέξη ανελκυστήρας και έτσι στην καταχώριση για τη μετάφραση επιλέχθηκε η λέξη αιώρα:

Η καταχώριση για τη λειτουργία του ανελκυστήρα το 1893. Πηγή: Νέα Εφημερίς, 30.3.1893. Βιβλιοθήκη της Βουλής.

Σύμφωνα με διαφημιστική καταχώριση σε οδηγό, το ξενοδοχείο μετακόμισε από το εν λόγω κτήριο στην νεόδμητη οικία του Ιωάννη Ευταξία στα Χαυτεία, στην ίδια δηλαδή περιοχή, αλλά σε άλλο κτήριο. Εκεί διέθετε 50 δωμάτια, νέα έπιπλα και ηλεκτρικό. Διευθυντής του αναφέρεται ο Εμμ. Βουρνάκης και η επωνυμία «Μασσαλία» διατηρήθηκε.

Καταχώριση που αναφέρεται στο ξενοδοχείο «Μασσαλία» στην οικία Ιωάννου Ευταξίου. Πηγή: Ελλάς: ήτοι ιστορική, γεωγραφική και τοπογραφική περιγραφή της Ελλάδος και οδηγός των ταξειδιωτών και περιηγητών: (κατά τον Μπέντεκερ) / υπό Ευαγγελίδου και Μαυρογένη. Αθήναι: Βιβλιοπωλείον Κ. Ελευθερουδάκη, 1901. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Επιστολόχαρτο του 1900 του ξενοδοχείου «Μασσαλία». Πηγή: Τμήμα Εφήμερων ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ. (κωδικός: EPH.04.08.062).

Το 1904 λειτουργεί στο μέγαρο Καυταντζόγλου το ξενοδοχείο «Απόλλων» σύμφωνα με τους οδηγούς. Επρόκειτο για ένα πολυτελές ξενοδοχείο που φιλοξενούσε πολλή και διαφορετική πελατεία.

Το 1912 πραγματοποιήθηκε ανακαίνιση στο ξενοδοχείο. Συγκεκριμένα έγιναν επισκευές σε όλα τα δωμάτια και τοποθετήθηκαν νέα έπιπλα. Το ξενοδοχείο διέθετε πια ηλεκτρικό και τηλέφωνο, ανελκυστήρα, ήδη από την προηγούμενη περίοδο, ενώ τονίζεται η καθαριότητα, η τάξη, και η προθυμία του προσωπικού. Τέλος, το ξενοδοχείο χαρακτηριζόταν θεσσαλικόν και καλούσε όλους τους Θεσσαλούς επισκέπτες της Αθήνας να το επιλέξουν. Ενδεχομένως ο διευθυντής του καταγόταν από τη Θεσσαλία. Σημειώνεται επίσης, ότι για τη λέξη ασανσέρ ακόμα δεν χρησιμοποιείται η λέξη ανελκυστήρας, αλλά αυτή τη φορά η λέξη ανυψωτήρας.

Τουλάχιστον από το 1912, διευθυντής του εμφανίζεται ο Ν.Γ. Σακελλαρίου ενώ την περίοδο 1925-1928 οι Σακελλαρίου και Υιοί.

Η καταχώριση για την ανακαίνιση του ξενοδοχείου το 1912. Πηγή: Νέα Ημέρα Τεργέστης, 8.7.1912. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Γύρω στο 1930 το ξενοδοχείο αποκτά κεντρική θέρμανση, όπως τεκμηριώνεται από φωτογραφίες της εποχής, που απεικονίζουν στη στέγη του την ύπαρξη φουγάρου και όχι καμινάδα τζακιού.

Το 1932 διέθετε 46 δωμάτια με 80 κλίνες, ενώ το 1954 διέθετε 60 κλίνες. Το 1964 διέθετε 45 δωμάτια με 90 κλίνες. Λειτουργούσε τουλάχιστον μέχρι το 1972 υπό τη διεύθυνση των Σακελλαρίου.[3]

Το ξενοδοχείο «Απόλλων» το 1927. Δεξιά, ακριβώς δίπλα του, το διώροφο κτήριο που στέγαζε το καφενείο Παρθενών. Στη μέση της οδού Σταδίου, στην ειδική θέση, ο τροχονόμος. Διακρίνονται οι γραμμές του τραμ. Πηγή: Η Αθήνα μέσα στο χρόνο (FB)

Επιστολόχαρτα και ταχυδρομικοί φάκελοι του ξςνοδοχείου της δεκαετίας του 1910. Πηγή: Τμήμα Εφήμερων ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ (κωδικοί: EPH.04.08.045, EPH.04.08.046, EPH.04.08.066, EPH.04.08.067)

Το ξενοδοχείο «Απόλλων» το 1936 με το φουγάρο στη στέγη του. Πηγή: Αθήνα: μεταμορφώσεις του αστικού τοπίου: από τη Νεοελληνική Ιστορική Συλλογή Κωνσταντίνου Τρίπου / σχόλια Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη. Αθήνα: Μουσείο Μπενάκη, 2009. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Διαφημίσεις του ξενοδοχείου «Απόλλων» το 1932-1933. Πηγή: Δικηγορικός και συμβολαιογραφικός οδηγός της Ελλάδος 1932-1933: Μετά παραρτήματος Αιγύπτου-Κύπρου / ιδρύθη υπό Εμμανουήλ Φ. Φιλιππίδου. Αθήναι: Δράσις, 1932. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ

Το κτήριο χαρακτηρίστηκε «ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο και ως έργο τέχνης που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία», με την υπουργική απόφαση Γ/2770/6916 που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 257Β/20-3-1980[4] καθώς και με το ΠΔ της 4.4.84 (ΦΕΚ.314Δ/21.5.84) με το οποίο καθορίζονται οι ειδικοί όροι.[5] Άνηκε στο Τ.Ε.Α.Π.Ο.Κ.Α. ενώ σήμερα ανήκει στο Υπουργείο Εργασίας Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας. Το 2008 εκμισθώθηκε στην Ektasis Development για 30 έτη, με την υποχρέωση να το ανακαινίσει. Οι όροι της μίσθωσης αθετήθηκαν από τον μισθωτή και εκκρεμεί δίκη.[6]

Στέκει ξεφλουδισμένο αλλά επιβλητικό και λέγεται ότι θα αξιοποιηθεί από τον ίδιο επιχειρηματία που ανέλαβε το «Λυσικράτειο», το κτήριο στη διασταύρωση των οδών Μητροπόλεως και Υπατίας.

Στις βιογραφίες του λογοτέχνη Κώστα Κρυστάλλη αναφέρεται η πληροφορία ότι το 1894 και για ένα μικρό διάστημα ο λογοτέχνης διέμεινε στο συγκεκριμένο ξενοδοχείο. Συγκεκριμένα ο Θωμάς Σιταράς αναφέρει τα εξής:

«Στο ξενοδοχείο Απόλλων έμεινε από τα μέσα Ιανουαρίου του 1894 και για ένα μικρό διάστημα ο λογοτέχνης Κώστας Κρυστάλλης. Ως τότε νοίκιαζε ένα ανήλιαγο δωμάτιο σε μια αυλή της οδού Χαριλάου Τρικούπη, που τότε λεγόταν οδός Πινακωτών. Όταν η αρρώστια του χειροτέρεψε, οι φίλοι του τον πήραν με το ζόρι από κει. Του βρήκαν δωμάτιο στο ξενοδοχείο Απόλλων, ώστε να τον βλέπει λίγο ο ήλιος μέχρι να πέσει ο πυρετός και να μπορέσει να φύγει από την Αθήνα. Άφησε βιαστικά το δωμάτιο, χωρίς να πάρει τα πράγματά του και κυρίως όλα τα χειρόγραφά του. Η σπιτονοικοκυρά, σαν κατάλαβε πως η αρρώστια ήταν «χτικιό», πέταξε στη φωτιά όλο το μπαούλο με τα «παλιόχαρτα».

Αλλού αναφέρονται τα παρακάτω:

«Στην ανάγκη, που βρέθηκε, έρημος και μοναχός, κατάφυγε στο ξενοδοχείο Απόλλων κοντά στην Ομόνοια. Στο δωμάτιο αυτό ένα γκαρσόνι μπαίνει κάθε μεσημέρι μ΄ένα πιάτο ζωμό. Το αφήνει με πολλή προφύλαξη στο τραπέζι και σπεύδει να φύγει από το χτικιάρικο δωμάτιο».[7]

«[…] Αγόρασε και γιατρικά και μετώκησε στο ξενοδοχείο Απόλλων στην Ομόνοια. Για λίγο όμως».[8]

Όμως, το 1894 δεν λειτουργούσε κανένα ξενοδοχείο στην Αθήνα και ειδικά στα Χαυτεία ή στη γύρω περιοχή της Ομόνοιας με αυτήν την επωνυμία, δηλαδή «Απόλλων» σύμφωνα με τους οδηγούς εκείνης της περιόδου. Το 1894 το ξενοδοχείο λεγόταν ακόμα «Μασσαλία». Δεν εντοπίστηκε, προς το παρόν, κάτι που να επιβεβαιώνει ή όχι αυτή την πληροφορία, η οποία αναπαράγεται σχεδόν σε όλα τα έντυπα σχετικά με τη ζωή του Κώστα Κρυστάλλη. Είναι βέβαια πιθανόν, η πληροφορία να είναι σωστή και όσοι την αναφέρουν να χρησιμοποιούν το τελευταίο όνομα του ξενοδοχείου, μιας και η διάρκεια λειτουργίας του ήταν πολύ μεγάλη και επομένως περισσότερο γνωστό με αυτή την επωνυμία στο ευρύ κοινό.

Πηγές

Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ:

Επετηρίς της Ελλάδος: διά το έτος 1884. Εν Αθήναις: Τυπογραφείον "ο Ασμοδαίος" Γ. Σταυριανού, 1883.

Εγκόλπιον ημερολόγιον: του έτους 1886 έτος Β΄/ υπό Μ.Η. Πάνα. Εν Αθήναις: Τύποις Αττικού Μουσείου, 1886.

Εγκόλπιον ημερολόγιον: του έτους 1887 έτος Γ΄/ υπό Μ.Η. Πάνα. Εν Αθήναις: Τύποις Αττικού Μουσείου, 1887.

Οδηγός της Ελλάδος: Εμπόριον, βιομηχανία, διοίκησις κλπ.: Commerce, industrie, administration etc. / Χ. Μακρίδου. Εν Αθήναις: τυπ. Λεωνή, 1892.

Οδηγός Αθηνών-Πειραιώς και των κυριοτέρων πόλεων της Ελλάδος 1900 / Σ. Κουσουλίνου. Εν Αθήναις: τυπ. Σπυρίδωνος Κουσουλίνου, 1900

Οδηγός της Ελλάδος 1904 / Σ. Κουσουλίνος. Εν Αθήναις: τυπ. Σπυρίδωνος Κουσουλίνου, 1904

Οδηγός της Ελλάδος: Έτος Α΄, 1905-1906: 1er annee: 1905-1906 / Νικόλαος Γ. Ιγγλέσης. [Αθήνα]: [Ιγγλέσης], 1905

Οδηγός των Αθηνών / Επιτροπή των Ολυμπιακών Αγώνων. Αθήναι: λιθογραφείον Α. Κοντογόνη: τύποις Π. Λεώνη, 1906

Οδηγός Ελλάδος: Έτος Ε΄, 1916 / Νικόλαος Γ. Ιγγλέσης. Αθήνα: [Ιγγλέσης], 1916

Ελληνικός οδηγός: 1921 / Ιδιοκτησία εταιρείας Κυριέρης-Γιαννόπουλος και Σία. Αθήναι: Geo, 1921

Οδηγός της Ελλάδος: Έτος Η΄. Παλαιά Ελλάς-Νέα Ελλάς: 1921 / Νικόλαος Γ. Ιγγλέσης. [Αθήνα]: [Ιγγλέσης], 1921

Οδηγός της Ελλάδος: Έτος Ι΄ 1925-1926 / Νικόλαος Γ. Ιγγλέσης. [Αθήνα]: [Ιγγλέσης], 1925

Οδηγός Ελλάδος Ιγγλέση: Έκδοσις ΙΑ΄ / Νικόλαος Γ. Ιγγλέσης. Αθήναι: Ιγγλέσης, 1928

Δικηγορικός και συμβολαιογραφικός οδηγός της Ελλάδος 1932-1933: Μετά παραρτήματος Αιγύπτου-Κύπρου / ιδρύθη υπό Εμμανουήλ Φ. Φιλιππίδου. Αθήναι: Δράσις, 1932.

Κώστας Κρυστάλλης : λυρική βιογραφία και κριτική ανασκόπηση με ανέκδοτες εργασίες του ποιητή / Όλμου Πέράνθη. Αθήνα: Ηπειρωτικό Μέλλον, 1936

Ελληνικόν ευρετήριον 1937. [Αθήνα]: [χ. ό.], 1937

Κατάλογος συνδρομητών τηλεφώνου: Αθηνών, Πειραιώς, περιχώρων: Έκδοσις Ιουλίου 1937 / Ανώνυμος Ελληνική Τηλεφωνική Εταιρεία. Αθήναι: τυπ. Πυρσού, 1937

Μέγας εμπορικός, βιομηχανικός, επαγγελματικός οδηγός Αθηνών, Πειραιώς, περιχώρων 1939 / διευθυντής Γαβρ. Γαβριηλίδης. Εν Αθήναις: Γαβριηλίδης, 1939

Εμπορικός και βιομηχανικός οδηγός Ελλάδος-Αιγύπτου-Κύπρου 1940. [χ. τ.]: [χ. ό.], 1940

Guida di Atene: nuovissimo completo / Dionisio Lagussi. Atene: D. Lagussi, 1941

Μνήμη Κώστα Κρυστάλλη : σύντομη μελέτη για τη ζωή και το έργο του ποιητή Κρυστάλλη: (ομιλία) / Κώστα Π. Λαζαρίδη. Γιάννινα : [χ.ο.], 1978

Ενθύμιον Αθηνών: Η Αθήνα, ο Πειραιάς και τα προάστια στις αρχές του αιώνα μας / Θανάσης Παπαϊωάννου. - 3η εκδ.- Αθήνα: Γνώση, 1997

Αθήνα: μεταμορφώσεις του αστικού τοπίου: από τη Νεοελληνική Ιστορική Συλλογή Κωνσταντίνου Τρίπου / σχόλια Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη. Αθήνα: Μουσείο Μπενάκη, 2009

Επτά ημέρες

Ώρα, 4.5.1880

Ασμοδαίος, 5.10.1880

Νέα Ημέρα Τεργέστης, 8.7.1912

Συλλογή Εφήμερων:

EPH.04.08.062

EPH.04.08.045, EPH.04.08.046, EPH.04.08.066, EPH.04.08.067

Άλλες πηγές:

Βιβλιοθήκη της Βουλής Νέα Εφημερίς, 30.3.1893.

Η Αθήνα μέσα στο χρόνο (FB)

Σημειώσεις

[1] Το τμήμα της Αιόλου από τη Σταδίου ως τη Πανεπιστημίου, τότε λεγόταν Πατησίων.

[2] Αειναές: Συντήρηση Αποκατάσταση Έργων Πολιτισικής Κληρονομιάς (http://www.aeinaes.gr/el/restoration_studies/?nid=972)

[3] Ξενοδοχεία της Αθήνας: αλφαβητική παρουσίαση 1833-2010 / Χαρίλαος Πατέρας. Αθήνα: Συλλογές, 2021, σελ. 48.

[4] Διαρκής Κατάλογος των Κηρυγμένων Αρχαιολογικών Χώρων και Μνημείων της Ελλάδος. (http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=1155037217&v17=)

[5] ΗΔΙΚΑ: Ενιαίο Ηλεκτρονικό Αρχείο Ακίνητης Περιουσίας Εστία (http://www.idika.org.gr/estia/index.php?option=com_fwrealestate&view=item&id=10450:3orofo-kai-isogeio-011130&limitstart=500&Itemid=483)

[6] ΗΔΙΚΑ: Ενιαίο Ηλεκτρονικό Αρχείο Ακίνητης Περιουσίας Εστία (http://www.idika.org.gr/estia/index.php?option=com_fwrealestate&view=item&id=10450:3orofo-kai-isogeio-011130&limitstart=500&Itemid=483)

[7] Μνήμη Κώστα Κρυστάλλη: σύντομη μελέτη για τη ζωή και το έργο του ποιητή Κρυστάλλη: (ομιλία) / Κώστα Π. Λαζαρίδη. Γιάννινα: [χ.ο.], 1978, σελ. 40.

[8] Κώστας Κρυστάλλης: λυρική βιογραφία και κριτική ανασκόπηση με ανέκδοτες εργασίες του ποιητή / Όλμου Πέράνθη. Αθήνα: Ηπειρωτικό Μέλλον, 1936, σελ. 84.

Back