Στη γωνία της πλατείας Ομονοίας με την οδό Πανεπιστημίου δεσπόζει ένα από τα εμβληματικότερα κτήρια της Αθήνας. Πρόκειται για το μέγαρο Καυταντζόγλου, που οικοδομήθηκε στις αρχές[1] του 20^ου αιώνα κατά πάσα πιθανότητα βάσει σχεδίων του αρχιτέκτονα Ernst Ziller.

Το τετραώροφο κτήριο αποτελεί χαρακτηριστικό προϊόν του λεγόμενου εκλεκτικιστικού ιστορισμού, διατηρώντας παράλληλα στοιχεία του ύστερου αθηναϊκού νεοκλασικισμού, σε μεγάλη -για την εποχή του- κλίμακα, καθώς εκτείνεται σε τρεις όψεις, επί της πλατείας Ομονοίας (15 μέτρων), επί της οδού Πανεπιστημίου (41 μέτρων) και επί της οδού Πατησίων (28 μέτρων)[2].

Το μέγαρο Καυταντζόγλου στα τέλη του 19^ου αιώνα. Πηγή: Η Αθήνα μέσα στο χρόνο (FB).

Τελευταίος ιδιοκτήτης του οικοπέδου και του ακινήτου ήταν ο Λ. Καυταντζόγλου εξού και η ονομασία του μεγάρου. Σύμφωνα με το συμβόλαιο αγοράς από τον προηγούμενο ιδιοκτήτη Δ. Ανδρέου, δίνεται η εξής περιγραφή για την οικία που προϋπήρχε: «ολόκληρον την οικίαν του ταύτην μετά του μαγαζείου υπογείου, πλυσταριού, οικοπέδου, αυλής, του εν αυλή φρέατος, κήπου μεθ’ όλων των παραρτημάτων αυτής, ελευθέραν δε παντός χρέους….επώλησε ΄σήμερον (4 Ιουλίου 1856) ο κος Δημήτριος Ανδρέου προς τον ειρημένον κον Λύσανδρον Καφταζόγλου»[3].

Η αναφορά «του εν αυλής φρέατος» δημιουργεί το ερώτημα αν επρόκειτο για το περίφημο πηγάδι με το νερό που αναφέρεται ότι αποτέλεσε σημαντικό στοιχείο της επιτυχίας του καφενείου του Χάφτα.[4] Το σίγουρο είναι ότι ο Καυταντζόγλου δεν αγόρασε το οικόπεδο από τον Χάφτα, όπως έχει αναφερθεί. Όμως αυτό δεν αποκλείει την περίπτωση το μαγαζί να είχε ενοικιασθεί από το Χάφτα και να το χρησιμοποιούσε ως καφενείο, όπως αναφέρει στο βιβλίο του ο Κώστας Χ. Χατζιώτης. Αναφέρει επίσης, ότι πριν φτιαχτεί στο σημείο αυτό το συγκεκριμένο μέγαρο, στην οικία που προϋπήρχε λειτουργούσε ξενοδοχείο[5].

Σε αυτό το κτήριο λειτούργησε αρχικά το ξενοδοχείο «Ελλάς». Στη θέση του εγκαθίσταται το 1908 το ξενοδοχείο «Βυζάντιον» που διαχειριζόταν η εταιρεία του Γ. Στάμου και Θ. Καλκούνη. Η ίδια εταιρεία διαχειριζόταν και το ξενοδοχείο «Bristol» της οδού Σταδίου. Ως ξενοδοχείο «Βυζάντιον» λειτούργησε στις 10 Αυγούστου του 1908 και σύμφωνα με τις αγγελίες της εποχής τα εβδομήντα ευάερα δωμάτια είχαν ανακαινισθεί, ήταν ηλεκτροφώτιστα και το ξενοδοχείο διέθετε εστιατόριο, αίθουσα πιάνου και πλούσια και πολυτελή επίπλωση που το καθιστούσε εφάμιλλο των ευρωπαϊκών.

Η σχετική καταχώριση. Πηγή: Σκριπ, 14.8.1908. Βιβλιοθήκη της Βουλής.

Ενώ ηλεκτρονικές πηγές αναφέρουν ότι από το 1912 λειτούργησε εκεί το ξενοδοχείο «Βικτώρια», αναφέρουν ηλεκτρονικές πηγές[14] ωστόσο στους οδηγούς της εποχής εντοπίστηκε καταχώρισή του το 1914. Διευθυντής του ξενοδοχείου ήταν ο Μ. Μιχαλόπουλος. Ήδη, από το 1895 στέγαζε στο ισόγειο το διάσημο γαλακτοπωλείο-ζαχαροπλαστείο Μπερνίτσα[6]. Σε αυτό το ζαχαροπλαστείο οι Αθηναίοι δοκίμασαν για πρώτη φορά ένα εξαίσιο γλύκισμα, την κρέμα σαντιγί.

Φωτ.75^α Στο ισόγειο του ξενοδοχείου διακρίνεται το ζαχαροπλαστείο Μπερνίτσα. Απέναντι άλλο καφενείο (;). Κόσμος πηγαινοέρχεται. Το δρόμο διασχίζει ιππήλατο τράμ. Ένα φορτωμένο κάρο ακολουθεί. Στην πλατεία οι αμαξάδες με τις άμαξες τους περιμένουν τους πελάτες τους. Πηγή: Αθήνα, πλατεία Ομονοίας, από τον διευθυντή William J. Woodhouse του Nicholson Museum, από την επίσκεψη του στην Ελλάδα μεταξύ 1890-1935. Αρχείο Λίζας Παπασταύρου.

Στις διαφημιστικές καταχωρήσεις το νέο ξενοδοχείο διέθετε πια ανελκυστήρα και λουτρά ευρωπαϊκά, δηλαδή ντους. Το εστιατόριό του λειτούργησε το 1914 και διαφημίζεται ξεχωριστά ενώ ανακοινώθηκε ότι ο χώρος ήταν διαθέσιμος για γάμους, εσπερίδες και άλλες εκδηλώσεις. Επίσης δεχόταν πελάτες που δεν διέμεναν στο ξενοδοχείο. Το αναγνωστήριο, η αίθουσα πιάνου και οι μεγάλες αίθουσες της προηγούμενης περιόδου παραμένουν.

Διαφήμιση του ξενοδοχείου «Βικτώρια» της δεκαετίας του 1910. Πηγή: Πανελλήνιος οδηγός: Το ελληνικόν ντιρέκτορι. Κάιρο, Αθήναι: Ανατολική Εταιρία Διαφημίσεων: Ν. Δαμασκός, 191;. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Καταχώριση σχετική με την λειτουργία του εστιατορίου του ξενοδοχείου το 1914. Πηγή: Νέα Ημέρα Τεργέστης, 1914. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Επιστολόχαρτο του ξενοδοχείου Βικτώρια το 1916. Πηγή: Συλλογή Εφημέρων ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ, EPH.04.08.037

Το 1929 το ξενοδοχείο άλλαξε επωνυμία και έγινε «Εξέλσιορ». Ήταν ένα από τα πιο σημαντικά ξενοδοχεία της Αθήνας. Διέθετε 100 ευρύχωρα δωμάτια, 120 κλίνες υπήρχαν στα δωμάτια της πρόσοψης, ενώ υπήρχε και μια αίθουσα μεγάλων διαστάσεων[7]. Είχε πολλές σύγχρονες ανέσεις της εποχής, όπως κρύο και ζεστό νερό στα δωμάτια, λουτήρες και τηλέφωνο, αλλά το πιο σημαντικό ήταν ότι οι εργαζόμενοί[8] του ήταν γλωσσομαθείς. Στο ισόγειό του την ίδια περίοδο στεγάστηκε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970 το αρχοντικό ζαχαροπλαστείο του «Πράπα».[9] Το ξενοδοχείο μεταπολεμικά πέρασε σε φάση παρακμής αλλά συνέχισε να λειτουργεί τη δεκαετία του 1950. Ο Ζαν Κω[10] που επισκέφτηκε την Αθήνα το 1952 γράφει: «Καταλύω στο ξενοδοχείο Εξέλσιορ – δεύτερης κατηγορίας, τιμή δωματίου: 40.000 δρ. δηλαδή 950 γαλλικά φράγκα. Αν κάνω ντουζ μου στοιχίζει 7000 δρ., δηλαδή 160 φράγκα […]. Κοιμάμαι άσχημα. Οι θόρυβοι του δρόμου φτάνουν μέχρι το δωμάτιο μου. Η ζέστη είναι αφόρητη»[11].

Το ξενοδοχείο «Εξέλσιορ» σε καρτ ποστάλ. Πηγή: Συλλογή Εφήμερα (Κωδικός τεκμηρίου EPH 000024). Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ.

Το ξενοδοχείο «Εξέλσιορ» το 1944. Στο βάθος φαίνεται το ξενοδοχείο «Πάνθεον». Πηγή: Ηνωμένοι Φωτορεπόρτερ, Ομόνοια 1944. Από το βιβλίο: Τα περίπτερα της Αθήνας 1943-1969 / Θανάσης Κάππος. [Αθήνα]: Αλήθεια, 200;. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Σύμφωνα με μια έκθεση της εφορίας τον Ιανουάριο του 1965 το κτήριο αυτό ήταν το ακριβότερο ακίνητο στην Αθήνα[12]. Την περίοδο όμως αυτή η χρήση των ορόφων έχει εγκαταλειφθεί και στο ισόγειο στεγάζονται εμπορικά καταστήματα. Οι όψεις και το εσωτερικό είχαν υποστεί σημαντικές καταστροφές ενώ είχαν επέλθει εκτεταμένες αλλοιώσεις στη μορφή του ισογείου. Το κτήριο πέρασε σταδιακά στην ιδιοκτησία της Εθνικής Τράπεζας, που όταν το παρέλαβε είχε συνολικά 4 καταστήματα στο ισόγειο, 100 περίπου δωμάτια και την μεγάλη αίθουσα. Το 1979 οι όψεις του χαρακτηρίστηκαν ως διατηρητέες από το Υπουργείο Πολιτισμού. Μεταξύ των ετών 1979 και 1981 ανακατασκευάστηκε πλήρως εσωτερικά και αναπαλαιώθηκε εξωτερικά, πάνω σε σχέδια του αρχιτέκτονα Γ. Τσιβεριώτη[13]. Πρόσφατα, το καλοκαίρι του 2020, οι προσόψεις του κτηρίου αποκαταστάθηκαν εκ νέου. Το κτήριο ανήκει ακόμα στην Εθνική Τράπεζα, που στεγάζει υπηρεσίες της στους ορόφους και στο ισόγειο καταστήματα.

Το ξενοδοχείο κλειστό τη δεκαετία του 1960. Πηγή: φωτογράφος Δημήτρης Παπαδήμος, οδός Πανεπιστημίου (αρ. 68), στην πλατεία Ομονοίας. Το ξενοδοχείο Εξέλσιορ (Excelcior), σήμερα υποκατάστημα της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος. Αρχείο Δημήτρη Παπαδήμου και Ελένης Φραγκιά (Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ, DP25.10.17)

Πηγές

Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ:

Πανελλήνιος οδηγός: Το ελληνικόν ντιρέκτορι. Κάιρο, Αθήναι: Ανατολική Εταιρία Διαφημίσεων: Ν. Δαμασκός, 191;

Νέα Ημέρα Τεργέστης, 1914

Οδηγός Ελλάδος: Έτος Ε΄, 1916 / Νικόλαος Γ. Ιγγλέσης. Αθήνα: [Ιγγλέσης], 1916

Ελληνικός οδηγός: 1921 / Ιδιοκτησία εταιρείας Κυριέρης-Γιαννόπουλος και Σία. Αθήναι: Geo, 1921

Οδηγός της Ελλάδος: Έτος Η΄. Παλαιά Ελλάς-Νέα Ελλάς: 1921 / Νικόλαος Γ. Ιγγλέσης. [Αθήνα]: [Ιγγλέσης], 1921

Ελλάς. Εν Αθήναις: Ελευθερουδάκης, c 1926.

Οδηγός της Ελλάδος του έτους 1930 / Νικόλαος Γ. Ιγγλέσης. Αθήναι: Πυρσός, 1930

Ελληνικός επαγγελματικός οδηγός 1933-1934 / διευθυντής Τάκης Χαιρόπουλος. [Αθήνα]: [χ. ό.], 1933

Ελληνικόν ευρετήριον 1937. [Αθήνα]: [χ. ό.], 1937

Κατάλογος συνδρομητών τηλεφώνου: Αθηνών, Πειραιώς, περιχώρων: Έκδοσις Ιουλίου 1937 / Ανώνυμος Ελληνική Τηλεφωνική Εταιρεία. Αθήναι: τυπ. Πυρσού, 1937

Μέγας εμπορικός, βιομηχανικός, επαγγελματικός οδηγός Αθηνών, Πειραιώς, περιχώρων 1939 / διευθυντής Γαβρ. Γαβριηλίδης. Εν Αθήναις: Γαβριηλίδης, 1939

Εμπορικός και βιομηχανικός οδηγός Ελλάδος-Αιγύπτου-Κύπρου 1940. [χ. τ.]: [χ. ό.], 1940

Guida di Atene: nuovissimo completo / Dionisio Lagussi. Atene: D. Lagussi, 1941

Πλατεία Ομονοίας: η καρδιά της Αθήνας / Κώστας Χ. Χατζιώτης. Αθήνα: Σύλλογος των Αθηναίων, 1992

Σελίδες για την Ελλάδα του 20ού αιώνα: Κείμενα Γάλλων ταξιδιωτών / Επιμέλεια Παν. Μουλλάς, Βάσω Μέντζου. Αθήνα: Ολκός, 1995

Τα περίπτερα της Αθήνας 1943-1969 / Θανάσης Κάππος. [Αθήνα]: Αλήθεια, 200;.

Επτά ημέρες, 8.10.2000

Παλαιά ξενοδοχεία της Αθήνας: Από τα πανδοχεία στα πρώτα ξενοδοχεία / Ματούλα Σκαλτσά, Καθημερινή. Επτά Ημέρες, 8.10.2000, σ. 4-7.

Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ:

DP25.10.17: φωτογράφος Δημήτρης Παπαδήμος, Αρχείο Δημήτρη Παπαδήμου και Ελένης Φραγκιά

Συλλογή Εφημέρων ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ:

EPH.04.08.037

EPH000024

Άλλες πηγές

Η Αθήνα μέσα στο χρόνο (FB)

Αρχαιολογία της πολύς των Αθηνών: Αρχείο Νεότερων Μνημείων http://www.eie.gr/archaeologia/gr/arxeio.aspx

Επεμβάσεις στην αρχιτεκτονική κληρονομιά της Αθήνας / Ν.Θ. Χολέβας, Αρχαιολογία και Τέχνες, 6/1983, σ. 38-42.

«Πρώην ΕΞΕΛΣΙΟΡ: αναβίωση» / Γ. Τσιβεριώτης, Άνθρωπος και Χώρος, 1982, τ. 17

«Ομόνοια: τα κτίρια είχαν τη δική τους ιστορία» / Ηρώ Κουνάδη, www.in2life.gr, 27.5.2014

«Αλλάζει όψη ένα από τα πιο εμβληματικά νεοκλασικά κτήρια της Ομόνοιας». http://www.economy365.gr, 19.6.2018

«Η πλατεία Ομονοίας και η ιστορία της» / Έλενα Ντάκουλα., Athens voice, 13.2.2021
(https://www.athensvoice.gr/life/urban-culture/athens/699615_i-plateia-omonoias-kai-i-istoria-tis»)

Σημειώσεις

[1] Κάποιες πηγές αναφέρουν αρκετά νωρίτερα, το 1880.

[2] Αρχαιολογία της πολύς των Αθηνών: Αρχείο Νεότερων Μνημείων http://www.eie.gr/archaeologia/gr/arxeio.aspx

[3] Πλατεία Ομονοίας: η καρδιά της Αθήνας / Κώστας Χ. Χατζιώτης. Αθήνα: Σύλλογος των Αθηναίων, 1992.

[4] Σε αυτό το σημείο όλοι οι χρονικογραφοι τοποθευτούν το καφενείο του Χάφτα γύρω στο 1840.Το καφενείο του Χάφτα διέθετε πηγάδι. Η αναφορά ότι στην οικία, που περιγράφεται παραπάνω, υπήρχε πηγάδι τοποθετεί το καφενείο σε αυτή τη θέση.

[5] Πλατεία Ομονοίας: η καρδιά της Αθήνας / Κώστας Χ. Χατζιώτης. Αθήνα: Σύλλογος των Αθηναίων, 1992, σελ. 101.

[6] Ο Κώστα Χατζιώτης αναφέρει οτι ο Μπερνίτσας νοίκιασε το ισόγειο κατάστημα με το ασύλληπτο, για την εποχή, μίσθωμα των 100 χρυσών λιρών.

[7] Επτά ημέρες, 8.10.2000

[8] κυρίως η υπηρεσία δωματίων

[9] Αργότερα λειτούργησε εκεί το καφεκοπτείο «Μπράβο» και το δισκοπωλείο «Μάμπο». Από το βιβλίο: Ξενοδοχεία της Αθήνας: αλφαβητική παρουσίαση 1833-2010 / Χαρίλαος Πατέρας. Αθήνα: Συλλογές, 2021.

[10] Μυθιστοριογράφος, δοκιμιογράφος, λιβελογράφος και θεατρικός συγγραφέας. Υπήρξε και γραμματέας του Ζαν-Πωλ Σαρτρ.

[11] Σελίδες για την Ελλάδα του 20ού αιώνα: Κείμενα Γάλλων ταξιδιωτών / Επιμέλεια Παν. Μουλλάς, Βάσω Μέντζου. Αθήνα: Ολκός, 1995, σελ.280.

[12] Η πληροφορία προέρχεται από τον Κώστα Χατζιώτη.

[13] Αρχαιολογία της πολύς των Αθηνών: Αρχείο Νεότερων Μνημείων http://www.eie.gr/archaeologia/gr/arxeio.aspx

Back