Ο ποταμός Βοϊδοπνίχτης κατέβαινε από την δυτική πλαγιά του Λυκαβηττού και διέσχιζε με τα ορμητικά νερά του, ιδιαίτερα το χειμώνα, την περιοχή όπου αργότερα φτιάχτηκαν οι οδοί Πανεπιστημίου και Ακαδημίας. Αυτή η περιοχή βρισκόταν έξω από το αρχαίο τείχος του Θεμιστοκλή, αλλά και από αυτό του Χασεκή, το οποίο κατασκευάστηκε την περίοδο της Τουρκοκρατίας.[1]

Τα αρχαιολογικά ευρήματα που βρέθηκαν σε οικόπεδα της Πανεπιστημίου υποδεικνύουν την ύπαρξη αρχαίων νεκροταφείων στην περιοχή, ενώ έχουν εντοπιστεί και πολλά κεραμικά από το 800 π.Χ. και μετά. Μάλιστα το νεκροταφείο του 5^ου αι. π.Χ., που έχει εντοπιστεί ανάμεσα στη Σταδίου και την Πανεπιστημίου, θεωρείται ως αυτό που χρησιμοποιούσαν περισσότερο οι αρχαίοι Αθηναίοι και χαρακτηρίζεται από μεγάλη πυκνότητα ταφών. Στην ίδια περιοχή εντοπίζεται και το παιδικό νεκροταφείο.[2]

Μετά το 700 μ.Χ. δεν έχει εντοπιστεί άλλη χρήση του χώρου και ως το 1835 η οδός Πανεπιστημίου παρέμενε ένα ρέμα στους πρόποδες του Λυκαβηττού, γεμάτη ογκώδεις βράχους.[3] Διάφορα σημεία της, ένα από αυτά το οικόπεδο που βρίσκεται σήμερα το μέγαρο της Αγροτικής Τράπεζας[4], είχαν μετατραπεί σε αποθήκες υλικών και μαρμάρων.[5]

Το 1836 η οδός Πανεπιστημίου άρχισε να δημιουργείται και το 1837 ολοκληρώθηκε η κατασκευή της με συνολικό μήκος 1200 μέτρα[6] και πλάτος 32 μέτρα.[7] Ήταν ένας καλά διαμορφωμένος χωματόδρομος με πεζοδρόμια γύρω από τα αραιοκατοικημένα οικοδομικά τετράγωνα, αλλά πολυσύχναστος. [8] Στις δύο πλευρές της φυτεύτηκαν δεντροστοιχίες από λεπτόφυλλες όμορφες γαζίες[9]. Αρχικά ονομάστηκε οδός Βουλεβαρδίου[10] ή Βουλεβαρίου[11], που προέρχεται από τη γαλλική λέξη boulevard και σημαίνει μεγάλος δεντροφυτεμένος δρόμος για περίπατο. H θέση της ήταν στην ανατολική πλευρά της μελλοντικής βασιλικής κατοικίας και ήταν μια μικρή εξοχική περιπατητική οδός. Εκτός από τις γαζίες υπήρχαν δεξιά και αριστερά του δρόμου μικρά διάσπαρτα υποστατικά και λίγα πρόχειρα παραπήγματα, που εξυπηρετούσαν ως στέγαστρα ζώων. Ωστόσο η εγκατάσταση της βασιλικής οικογένειας στην περιοχή της Μπουμπουνίστρας[12], που είχε ήδη αποφασιστεί, επέβαλε την ανάπτυξη του βουλεβαρίου, πράγμα που υποστήριζε θερμά ο γερμανός αρχιτέκτονας Λέο φον Κλέντσε.[13]

Η οδός Πανεπιστημίου, όπως αποτυπώνεται σε χάρτη του 1847. Πηγή: Εκ Θεμελίων / Κλεοπάτρα Παπαευαγγέλου-Γκενάκου. Αθήνα: Τράπεζα της Ελλάδος. Κέντρο Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης, 2020. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Το 1839 το Πανεπιστήμιο άρχισε να χτίζεται σε σχέδια του δανού αρχιτέκτονα Χριστιανού Χάνσεν και με χρηματοδότηση από πλούσιους Έλληνες που διέμεναν στην Ελλάδα, αλλά και από ομογενείς. Η πρώτη πτέρυγα παραδόθηκε το 1842, αλλά τα μαθήματα είχαν ξεκινήσει από το 1841 σε αίθουσες που είχαν σχεδόν ολοκληρωθεί. Η δεύτερη πτέρυγα και ο μεσόδομος παραδόθηκαν το 1849, ενώ η εξωτερική διακόσμηση ολοκληρώθηκε το 1864. Η τοιχογράφιση, έργο του γερμανού ζωγράφου Ραλ, τέλειωσε το 1888. Τελικά το κτήριο ολοκληρώθηκε το 1889 και συνέπεσε με τη γιορτή των πενήντα χρόνων του Πανεπιστημίου, γεγονός που γιορτάστηκε με ιδιαίτερη λαμπρότητα για την εποχή. Το κτήριο θεωρήθηκε ένα από τα ωραιότερα της Ευρώπης του 19^ου αιώνα. Το 1930 αφαιρέθηκε το ρολόι που είχε τοποθετηθεί στο κτήριο, γιατί κρίθηκε ασυμβίβαστο με τον ρυθμό του.[14] Αρχικά το Πανεπιστήμιο ονομάστηκε Οθώνειον και μετά την έξωση του Όθωνα Εθνικόν. Ονομάζεται Καποδιστριακόν από το 1912 σε εκτέλεση όρου της διαθήκης του ευεργέτη Διαμητόλη, που πρόσφερε τη περιουσία του στο ίδρυμα και ήταν φίλος του Ιωάννη Καποδίστρια.[15] Εξαιτίας του Πανεπιστημίου η οδός άρχισε να αποκαλείται ανεπίσημα από τους Αθηναίους και να αναφέρεται στον Τύπο της εποχής, ως λεωφόρος ή οδός Πανεπιστημίου ή η οδός του Πανεπιστημίου.

Το Πανεπιστήμιο το 1895. Πηγή: φωτογράφος Αριστοτέλης και Κωνσταντίνος Ρωμαϊδης. Αρχείο Αδελφοί Ρωμαϊδαι. Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ (κωδικός ROM.017)

Το 1928 το ρολόι υπήρχε στο κτήριο του Πανεπιστημίου. Πηγή: Αρχείο Στεφάνου Στρέιτ. Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ (STR.051).

Το 1840 προτάθηκε να χτιστεί στο οικοδομικό τετράγωνο Ομήρου - Πανεπιστημίου - Σίνα η Μητρόπολη Αθηνών. Τελικά εκεί στις 21.4.1853 θεμελιώθηκε η καθολική εκκλησία, η οποία μετά από πολλές περιπέτειες, εράνους και προσφορές ολοκληρώθηκε το 1885 και εγκαινιάστηκε το 1887.[16]

Το φθινόπωρο του 1842 μια ομάδα φιλάνθρωπων Αθηναίων κινητοποιήθηκε για να ιδρύσει το Οφθαλμιατρείο. Θεωρείται το πρώτο φιλανθρωπικό ίδρυμα της Αθήνας και στις 14 Απριλίου 1843 εγκρίθηκε με Βασιλικό Διάταγμα η ίδρυσή του. Μετά από 4 χρόνια ξεκίνησε η θεμελίωσή του σε σχέδια του δανού αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν βασισμένα στον νεοκλασικό ελληνικό ρυθμό. Τελικά την εκτέλεση του έργου ανέλαβε ο Λύσανδρος Καυταντζόγλου που άλλαξε το ρυθμό σε βυζαντινό, ύστερα από επιθυμία του Όθωνα. Επιλέχτηκε να φτιαχτεί δίπλα από το Πανεπιστήμιο, ώστε να χρησιμοποιείται παράλληλα για την άσκηση των φοιτητών της ιατρικής. Το κτήριο ολοκληρώθηκε το 1854 και αρχικά ήταν μονώροφο, ενώ το 1868 προστέθηκε και δεύτερος όροφος από τον αρχιτέκτονα Κ. Μεταξά. Το κόστος κατασκευής καλύφθηκε από δωρεές, κυρίως της οικογένειας Σίνα και του άγγλου οφθαλμολόγου και φιλέλληνα Νέγκλερπυ και άλλων. Ωστόσο κατά την αγορά του οικοπέδου ξέσπασε οικονομικό σκάνδαλο καθώς θεωρήθηκε αστρονομικό για την εποχή το ποσό των 4 δραχμών ανά τετραγωνικό πήχη. Το 1854 ο δρόμος ανάμεσα στο Οφθαλμιατρείο και την Ακαδημία Αθηνών ονομάστηκε οδός Σίνα, προς τιμή της οικογένειας των ευεργετών.[17]

Μπροστά από το Οφθαλμιατρείο υπήρχε η πιάτσα των λούστρων, όπου παρέμειναν εκεί τουλάχιστον τις επόμενες τέσσερις δεκαετίες περιμένοντας στη σειρά τους πελάτες τους.[18]

Το Οφθαλμιατρείο Αθηνών με χιόνια το 1908. Πηγή: Αρχείο οικογένειας Ευκλείδη. Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ (κωδικός: EFK.N026)

Το 1843 επί της Πανεπιστημίου, στη γωνία με τη Χαριλάου Τρικούπη ο αρχιτέκτονας Σταμάτης Κλεάνθους έχτισε την οικία κάποιου βαυαρού Βερτχάιμ. Το κτήριο χαρακτηρίστηκε περίεργο καθώς διέθετε στην πρόσοψη μια μεγάλη καμάρα. Πολύ αργότερα στεγάστηκαν εκεί εμπορικά καταστήματα, μέχρι την κατεδάφισή του το 1962.[19]

Η οικία του βαυαρού Βερτχάιμ. Πηγή: Αθήνα: η πόλη-οι άνθρωποι-τα γεγονότα: από το Φωτογραφικό Αρχείο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου 1859-1988 / κείμενα-επιμέλεια Ιφιγένεια Βογιατζή... [κ. ά.]. Αθήνα: Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 2012. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Στη συμβολή της Πανεπιστημίου με την Πατησίων[20] λειτουργούσε το καφενείο των Γερόντων αργότερα των Ευ Φρονούντων. Εκεί συγκεντρώνονταν οι συνταξιούχοι υπάλληλοι και απόστρατοι στρατιωτικοί και βρισκόταν στο ισόγειο της έπαυλης Καυταντζόγλου. Στο καφενείο αυτό γεννήθηκε το προσωνύμιο «ψαροκώσταινα», που αποδίδεται στη χώρα μας και οφείλεται σε μια φτωχή αλλά περήφανη ξερακιανή γριά χήρα, την Κώσταινα, που γύριζε στα μεγάλα κέντρα της Αθήνας και έκανε θελήματα για να ζει. [21]

Αυτή την περίοδο ο Λιντερμάγιερ, γιατρός της Αυλής του Όθωνα διατηρούσε την οικία του στη διασταύρωση Πανεπιστημίου και Ιπποκράτους. [22]

Την περίοδο 1855-57 επί δημαρχίας Κων. Γαλάτη πραγματοποιήθηκαν ισοπεδώσεις σε ολόκληρο το μήκος της Πανεπιστημίου και των οδών Αγχέσμου (σήμερα Αμερικής-Λυκαβηττού) και Ομήρου που ήταν ρέματα. Μάλιστα με δωρεά του Μ. Τοσίτσα, με προσωπική εργασία των Αθηναίων και συμμετοχή του δήμου στη δαπάνη, κατασκευάστηκαν πολλοί δρόμοι στην Αθήνα, με σημαντικότερο έργο την αποπεράτωση της Πανεπιστημίου αφού χρειάστηκαν τεράστια ποσά εξαιτίας των μεγάλων βράχων και χανδακίων που υπήρχαν σε όλο το μήκος της.[23]

Το 1857 οι έντονες κλίσεις του εδάφους στην Πανεπιστημίου δημιουργούσαν ακόμα προβλήματα στο οδόστρωμα και το 1859 κατασκευάστηκαν πεζοδρόμια, όπως και στην οδό Σταδίου. Οι παρόδιοι ιδιοκτήτες όφειλαν να καταβάλουν το ποσό που τους αναλογούσε για την κατασκευή «περιζωσμάτων των πεζοδρομίων στη λεωφόρο Πανεπιστημίου και την οδό Σταδίου»[24].

Την ίδια χρονιά, δηλαδή το 1859, ξεκίνησε να χτίζεται στην οδό Πανεπιστημίου η Ακαδημία Αθηνών σε σχέδια του αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν, ο οποίος εγκαταστάθηκε στην Αθήνα για την επίβλεψη του έργου. Όταν αναγκάστηκε να γυρίσει στη Βιέννη την επίβλεψη ανέλαβε ο Ερνέστος Τσίλλερ. Το κόστος καλύφθηκε με τη μεγάλη δωρεά που έκανε ο Σίμωνας Σίνας. Το 1863 η οικοδόμηση σταμάτησε γιατί ο Σίνας θύμωσε με την έξωση του Όθωνα. Μετά το θάνατό του όμως η γυναίκα του, Ιφιγένεια, αποφάσισε να συνεχίσει το έργο που τελικά ολοκληρώθηκε το 1885. Το κτήριο παρέμενε άδειο για πολλά χρόνια, ενώ για λίγο φιλοξένησε το Νομισματικό Μουσείο.[25] Τελικά το 1926 ιδρύθηκε η Ακαδημία των Αθηνών και «το θαυμάσιο κτήριο βρήκε τους ενοίκους του, το ελληνικό πνεύμα και την ελληνική σοφία»[26].

Η Ακαδημία Αθηνών το 1886. Πηγή: φωτογράφος Κωνσταντίνος Αθανασίου. Αρχείο Κωνσταντίνου Αθανασίου. Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ (κωδικός: ATH.L2.09)

Το 1870[27] περίπου, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Χριστιανού Χάνσεν[28] ο αρχιτέκτονας Αναστάσιος Θεοφιλάς έχτισε το μέγαρο Ρικάκη στη ΒΔ γωνία των οδών Πανεπιστημίου και Εμμανουήλ Μπενάκη, το οποίο δεν σώζεται.[29] Επίσης στη γωνία Βασιλίσσης Σοφίας και Πανεπιστημίου αυτή την περίοδο χτίστηκε το μέγαρο Παπούδωφ[30].

Τον Απρίλιο του 1874 στον Τύπο της εποχής εκφράζονται παράπονα για τον παραμελημένο κήπο που βρίσκεται μπροστά από το λαμπρό κτήριο του Πανεπιστημίου.[31]

Την περίοδο 1875-1880 περίπου χτίστηκαν στην οδό Πανεπιστημίου μερικά από τα πιο λαμπρά κτήρια της Αθήνας.[32] Στη γωνία Πανεπιστημίου και Αμερικής χτίστηκε η οικία Μιχ. Μελά όπου στεγάστηκε αργότερα η Αθηναϊκή Λέσχη. Δίπλα ο Λέων Μελάς, αδελφός του Μιχαήλ Μελά, έχτισε τη δική του οικία και στην απέναντι γωνία της άλλης πλευράς της Πανεπιστημίου ο τρίτος αδερφός, Βασ. Μελάς, τη δική του. Από το 1898, ένα χρόνο μετά το θάνατο του Μιχαήλ Μελά, στην οικία του στεγάστηκε η Αθηναϊκή Λέσχη διατηρώντας μάλιστα όλη την οικοσυσκευή. Το 1914 η Αθηναϊκή Λέσχη απέκτησε και το διπλανό αρχοντικό του Λέοντος Μελά, στο οποίο κατοικούσε η χήρα του Παύλου Μελά, Ναταλία. Τα δύο κτήρια ενώθηκαν με σχέδια των Αναστ. Μεταξά, Μιλτ. Αξελού και Βασ. Κουρεμένου, προστέθηκε ένας ακόμη όροφος [33] και φιλοξένησαν την Αθηναϊκή Λέσχη μέχρι το 1964, οπότε και γκρεμίστηκαν για να χτιστεί το νεότερο μέγαρο της Λέσχης.[34]Απέναντι, στον αριθμό 40 της οδού Πανεπιστημίου έχτισε ο Θεολόγης την έπαυλή του, στο βάθος του οικοπέδου με έναν ωραίο κήπο μπροστά[35].

Στη συμβολή Πανεπιστημίου και Αμερικής οι οικίες Μιχαήλ και Παύλου Μελά που στέγασαν την Αθηναϊκή Λέσχη. Πηγή: Ενθύμιον Αθηνών: Η Αθήνα, ο Πειραιάς και τα προάστια στις αρχές του αιώνα μας / Θανάσης Παπαϊωάννου. - 3η εκδ.- Αθήνα: Γνώση, 1997.Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Το 1875 ο Ε. Τσίλλερ άρχισε να χτίζει το μέγαρο Κούπα, το οποίο υπάρχει και σήμερα. Το κτήριο ολοκληρώθηκε γύρω στο 1900. Επρόκειτο για ένα από τα μεγαλύτερα και πολυτελέστερα κτίρια της εποχής, και ανήκε στον βιομήχανο Αχιλλέα Κούπα, ιδιοκτήτη μηχανουργείου στον Πειραιά[36].

Το 1879 ο γερμανός ερασιτέχνης αρχαιολόγος Ερρίκος Σλήμαν έχτισε το μέγαρό του στην οδό Πανεπιστημίου σε σχέδια του Ερνέστου Τσίλλερ. Το καλοκαίρι του 1879 τα γυμνά αγάλματα που στόλιζαν την οικία Σλήμαν προκάλεσαν αρνητικά σχόλια περί χαλαρών ηθών.[37] Κάποια στιγμή το κτήριο ονομάστηκε Ιλίου Μέλαθρον και πουλήθηκε από τους απογόνους του Σλήμαν στο ελληνικό δημόσιο. Φιλοξένησε τον Άρειο Πάγο και το Ανώτατο Δικαστήριο. Σήμερα στεγάζει το Νομισματικό Μουσείο.[38]

Δίπλα από το μέγαρο Σλήμαν χτίστηκε το μέγαρο Ι. Ζωγράφου[39], όπου αργότερα έγινε κατοικία του Ελευθερίου Βενιζέλου. Κατεδαφίστηκε πριν το 1940 και στη θέση του χτίστηκε το κτήριο που υπάρχει ακόμα και σήμερα και την περίοδο της Κατοχής εγκαταστάθηκε σε αυτό το ιταλικό φρουραρχείο.[40]

Η οικία Σλήμαν με τα αγάλματα στη στέγη της και δίπλα η οικία Ι. Ζωγράφου. Πηγή: εκδότης Π.Κ. Πανόπουλος, Συλλογή καρτ ποστάλ. Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ (κωδικός: CP.CPATH.CPATH1.322)

Το 1880, ο Ιωάννης Σερπιέρης, τραπεζίτης, μέτοχος των μεταλλείων Λαυρίου και αντιπρόσωπος μεγάλης ξένης εταιρείας, ο οποίος το 1887 ανέλαβε και τον φωτισμό της Αθήνας, έχτισε το μέγαρό του σε σχέδια του Αναστάσιου Θεοφιλά[41], στη γωνία Πανεπιστημίου και Εδουάρδω Λω. Εκεί σαράντα χρόνια πριν, όπως προαναφέρθηκε, υπήρχε αποθήκη υλικών και μαρμάρων, ενώ αργότερα, αφού έγιναν προσθήκες στο κτήριο, στέγασε την Αγροτική Τράπεζα και αποτελεί ακόμα και σήμερα το μέγαρό της.[42]

Εντωμεταξύ, αυτή την περίοδο, η ύπαρξη της Σταδίου έχει διχάσει επενδυτές και περιπατητές που δείχνουν να την προτιμούν από την Πανεπιστημίου. Χρονικογράφοι της εποχής μαρτυρούν ότι η πρώτη μεγάλη αντιπαράθεση μεταξύ των… υποστηρικτών της Σταδίου και των άλλων της Πανεπιστημίου σημειώθηκε με αφορμή τη δημιουργία του πρώτου μέσου μαζικής μετακίνησης, του ιπποσιδηρόδρομου. Ο ιπποσιδηρόδρομος ήταν ένα βαγόνι το οποίο συνήθως έσερναν τρία άλογα και καθιερώθηκε με ειδικό νόμο το 1880. Αλλά το νέο μέσο δημιούργησε προβλήματα στη δουλειά των παραδοσιακών αμαξηλατών που ξεκίνησαν δυναμικές κινητοποιήσεις. Κύριο επιχείρημα ήταν ότι η κατάσταση των οδών από τις οποίες διερχόταν το ιππήλατο βαγόνι ήταν απαράδεκτη, καθώς η εταιρεία εκμετάλλευσης δεν τηρούσε τις προβλέψεις συντήρησης. Οι αμαξηλάτες ζήτησαν τη μετακίνηση του μέσου από τη Σταδίου στην Πανεπιστημίου, καθώς αυτή «είναι φαρδύτερη, η κυκλοφορία του ιπποσιδηρόδρομου θα γίνεται πιο άνετα και επιπλέον, δεν θα συνωστίζονταν άλογα και αμαξάδες σε έναν δρόμο, ο οποίος ούτως ή άλλως ήταν ήδη μία από τις κυριότερες αρτηρίες της πόλης». Οι εκπρόσωποι της εταιρείας κατήγγειλαν πρωτίστως τον δήμο Αθηναίων, χαρακτηρίζοντας «ανήκουστο» το γεγονός ότι «υιοθετεί τις θέσεις των αμαξηλατών, οι οποίες ήταν αντίθετες προς το δημόσιο συμφέρον». Η αντιπαράθεση πήρε διαστάσεις που καταγράφεται στον Τύπο της εποχής με σειρές δημοσιευμάτων, που συγκρίνουν τις οδούς Πανεπιστημίου και Σταδίου. Τελικά ο ιπποσιδηρόδρομος πέρασε και από τις δύο οδούς με την αντιπαράθεση όμως να συνεχίζεται. Στο μεταξύ, όσο ιπποσιδηρόδρομος και αμαξηλάτες πραγματοποιούσαν μετ΄ εμποδίων δρομολόγια και οι περιπατητές συνωστίζονταν, η Πανεπιστημίου γέμιζε με νέα επιβλητικά κτήρια.[43]

Το καλοκαίρι του 1881 η οδός Πανεπιστημίου θύμιζε Σαχάρα με τη ζέστη και τη σκόνη της[44], ενώ το φθινόπωρο του 1882 η σκόνη και η βροχή κάνουν απροσπέλαστη τη διέλευση.[45] Τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου έρχεται αντιμέτωπη με έντονες αντιδράσεις του Τύπου σχετικά με την απόφασή της να ανεγείρει τον ανδριάντα του άγγλου πολιτικού Γλάδστωνος, στο προαύλιο του Πανεπιστημίου, ενώ περίπου την ίδια περίοδο απέναντι λειτούργησε το καφενείο του Γαμβέτα. Τελικά τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα έγιναν το καλοκαίρι του 1900. [46]

Το άγαλμα του Γλάδστωνος και στη γωνία Κοραή και Πανεπιστημίου το ισόγειο κτήριο που στέγασε το καφενείο του Γαμβέτα. Πηγή: Αθήνα: η πόλη-οι άνθρωποι-τα γεγονότα: από το Φωτογραφικό Αρχείο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου 1859-1988 / κείμενα-επιμέλεια Ιφιγένεια Βογιατζή [κ.ά.]. Αθήνα: Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 2012. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Το 1885, στην συμβολή Πανεπιστημίου και Λω, στην απέναντι γωνία από την οικία Ιωάννη Σερπιέρη, λειτούργησε το καφενείο-ζαχαροπλαστείο του Ευθυμίου Πετρίτση σε έναν ευρύχωρο και κομψό χώρο. Το καφενείο φημιζόταν για τα γλυκά, τα παγωτά και το πρόθυμο προσωπικό του. Έβγαζε τραπεζάκια στο πλακόστρωτο πεζοδρόμιο. Ακριβώς δίπλα βρισκόταν η στενή μονοκατοικία του δημοσιογράφου Παρρέν, συζύγου της γνωστής Καλλιρόης Παρρέν.[47]

Το καφενείο του Πετρίτση με τα τραπεζάκια στο πεζοδρόμιο, ένα απόγευμα του 1900. Το τραμ διασχίζει την οδό Πανεπιστημίου. Πηγή: Εκ Θεμελίων / Κλεοπάτρα Παπαευαγγέλου-Γκενάκου. Αθήνα: Τράπεζα της Ελλάδος. Κέντρο Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης, 2020. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Ειδοποίηση για τη λειτουργία του καφενείου-ζαχαροπλαστείου Πετρίτση. Πηγή: Ασμοδαίος, 28.7.1885. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Διαφήμιση για τα παγωτά του ζαχαροπλαστείου Πετρίτση. Πηγή: Το Άστυ, 22.5.1886. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Ως το 1887, ο ιπποκίνητος σιδηρόδρομος διέσχιζε την οδό Πανεπιστημίου. Τότε όμως αντικαταστάθηκε από τον ατμοτροχιόδρομο που είχε την αφετηρία του στην οδό Πανεπιστημίου, μπροστά από την Ακαδημία Αθηνών και διά μέσου των οδών Διονυσίου Αεροπαγίτου, Δημητρακοπούλου και Θησέως έφτανε στις Τζιτζιφιές, όπου διακλαδιζόταν στις δύο παραλιακές γραμμές, μία προς το Παλαιό και μία προς το Νέο Φάληρο. Έσερνε 7 ελαφρά βαγόνια με 250-300 επιβάτες. Είχε όμως χαμηλό ανάστημα και η αγωνιώδης εικόνα που παρουσίαζε στις ανηφοριές της Αθήνας ενέπνευσε τους Αθηναίους να τον ονομάσουν Κωλοσούρτη.[48]

Ο ιπποτροχιόδρομος περνά μπροστά από την Εθνική Βιβλιοθήκη. Πηγή: Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20όν αιώνα / Κώστα Η. Μπίρη . -5η έκδ.- Αθήνα: Μέλισσα, 2005. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Ο Κολοσούρτης το 1890 διασχίζει την Πανεπιστημίου. Πηγή: Αθήνα: η πόλη-οι άνθρωποι-τα γεγονότα: από το Φωτογραφικό Αρχείο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου 1859-1988 / κείμενα-επιμέλεια Ιφιγένεια Βογιατζή... [κ. ά.]. Αθήνα: Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 2012. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ

Το 1884[49] η οδός πήρε επίσημα την ονομασία Πανεπιστημίου.

Εντωμεταξύ στο κτήριο του Πανεπιστημίου βρίσκονταν στοιβαγμένα 120.000 τόμοι βιβλία και ως το 1884 η ανέγερση μιας Εθνικής Βιβλιοθήκης παρέμενε πρόβλημα. Τότε, ο Χαρίλαος Τρικούπης αποφάσισε να αντιμετωπίσει το θέμα και ανέθεσε την ανέγερση της Εθνικής Βιβλιοθήκης στον αρχιτέκτονα Θεόφιλο Χάνσεν. Δίπλα από το Πανεπιστήμιο, υπήρχε ως τότε το μνημείο των Ιερολοχιτών, το οποίο μεταφέρθηκε στο πεδίο του Άρεως, ώστε να χρησιμοποιηθεί ο χώρος για την ανέγερση της Βιβλιοθήκης, όπως είχε υποδείξει ο Χάνσεν. Την χρηματοδότηση κάλυψε ο πλούσιος έμπορος σιτηρών Παναγής Βαλλιάνος και αργότερα άλλα μέλη της οικογένειάς του, καθώς η ελληνική κυβέρνηση αδυνατούσε να καλύψει οποιοδήποτε μέρος της δαπάνης. Το έργο ολοκληρώθηκε το 1901 και η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας ξεκίνησε να λειτουργεί το 1906, αφού ολοκληρώθηκαν οι εργασίες ταξιθέτησης και ταξινόμησης των βιβλίων.[50]

Η Εθνική Βιβλιοθήκη την εποχή της οικοδόμησής της. Πηγή: Η Αθήνα του 19^ου και 20ού αιώνα (FB).

Το 1896 η Αθήνα έζησε την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων. Η οδός Πανεπιστημίου με τα λαμπρά κτήρια και μνημεία της, το μέγεθός της, τα πεζοδρόμιά της, φωτισμένη και περιποιημένη αποτέλεσε τον δρόμο περιπάτου των ντόπιων και των ξένων επισκεπτών. Τα καφενεία της, με πρώτο του Πετρίτση, γέμιζαν ασφυκτικά, ιδιαίτερα από τις απογευματινές ώρες και μετά [51].

«Γεμάτη φως, ευρύστερνος και γιγαντιαία, κάτασπρη και καμαρωμένη, του λούσου μάλλον ή της μεγάλης κινήσεως, περικλείουσα εις τας λευκάς της αγκάλας τα εξοχώτερα των νεώτερων μνημείων […]. Ρυθμόν ενιαίον και προοπτικήν δεν έχει. Ανισοϋψείς προβάλλουν αι οικίαι της, ξεφεύγουν εις ακανόνιστον γραμμήν, πότε κλίνουν με την χάριν του μικροσκοπικού, πότε ανατείνονται με την έπαρσιν του κολοσσαίου. Αλλ’ έχει διά τούτο ίδιον κασέ κι εκεί όπου αρχίζει ως δρόμος εν κανονική ανελίξει των σπιτιών του, όπως όλοι οι δρόμοι περί τα μέσα εν αυτή τη καρδία της ευρύνεται, ωμορφαίνει, μεγαλοπρεπής ανακύπτει με την τριάδα των θαυμάσιων μνημείων της […]. Συνήθως είναι ήσυχος σαν ναρκωμένη, σαν μεθυσμένη από την απαστράπτουσαν διαύγειαν και μαρμαίρουσαν αίγλην του φωτός που την περιβάλλει […]. Λιγοστοί περνούν από πάνω της, μονήρεις περιπατηταί, ή άλλοι διαβάται ασκόπως βαδίζοντες. Ευάριθμα είναι τ’ αμάξια που την παρενοχλούν με τη θορυβώδη διέλασίν των. Κλειστά φαίνονται τα παράθυρα των αριστοκρατικών οικιών της, σιωπηλαί αι προσόψεις των […]. Τη νύκτα έτι μάλλον είναι ωραιοτέρα να την διέρχεται ως τον τερπνότερον, τον πλέον μονήρη περίπατον […]. Οι επαρχιώται και οι ξένοι […] ήσυχα την γλεντούν από μέσα από τις βιτρίναις του Πετρίτση οι τακτικοί θαμώνες του ζαχαροπλαστείου τούτου […]. Ενωρίς τώρα παύει να την δονή και την ταράσση του τραμ η θορυβώδης διέλευσις, πού και πού να την πατήση ανθρώπινον ποδάρι, μελαχολικά τα φανάρια της επιχέουν την αμυδράν λάμψιν των επί μαρμαροστρώτων πεζοδρομίων […]».[52]

Στα τέλη του 19^ου αιώνα στην οδό Πανεπιστημίου υπήρχαν πολλά άχτιστα οικόπεδα και πολλά μαρμαρογλυφεία.[53] To 1898 άρχισε να κατασκευάζεται η πτέρυγα του Αρσακείου επί της Πανεπιστημίου.[54]

Στις αρχές του 20^ούαιώνα ο δρόμος ήταν ακόμα χωματόδρομος, με ράγες του τραμ, άμαξες, εμπόρους, αστούς και φουστανελάδες. Όλα τα σπίτια του δρόμου, όπως και όλης της Αθήνας, είχαν αυλές, κήπους και πηγάδια.[55]

Στιγμιότυπο στην οδό Πανεπιστημίου το 1905. Πηγή: Η Αθήνα του 19 και 20ού αιώνα (FB).

Τότε, περίπου δίπλα από το σημερινό μέγαρο του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους χτίστηκε σε σχέδια του Καραθανασόπουλου η πολυκατοικία, ιδιοκτησίας Πεσματζόγλου, με σκοπό τα διαμερίσματα να νοικιάζονται σε ξένους που επισκέπτονταν πρόσκαιρα την Αθήνα. Τελικά, στο ισόγειο του μεγάρου λειτούργησε επί δεκαετίες το πασίγνωστο φαρμακείο του Δαμβέργη. Το μέγαρο κατεδαφίστηκε στη δεκαετία του 1970.[56]

Η πολυκατοικία Πεσματζόγλου και στο ισόγειο το φαρμακείο του Δαμβέργη. Στη γωνία το μονόροφο κτήριο είναι το καφενείο του Γαμβέτα. Πηγή: Αθήνα: η πόλη-οι άνθρωποι-τα γεγονότα: από το Φωτογραφικό Αρχείο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου 1859-1988 / κείμενα-επιμέλεια Ιφιγένεια Βογιατζή... [κ. ά.]. Αθήνα: Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 2012. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Το 1905 η Πανεπιστημίου ασφαλτοστρώνεται, ενώ το 1907 ή το 1909[57] τελείωσε άδοξα η σταδιοδρομία του ατμοτροχιόδρομου μετά από έκρηξη που έγινε στο λέβητα και τραυματίστηκαν 30 ή 50 άνθρωποι, ενώ 5 εξ αυτών πέθαναν από τα εγκαύματα. Σταμάτησε έτσι και η διέλευσή του από την οδό Πανεπιστημίου.[58]

Αυτή τη περίοδο λειτουργούσαν επί της Πανεπιστημίου και στο κομμάτι από τη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας μέχρι τη Βουκουρεστίου, τα καφεζαχαροπλαστεία Γιαννάκη και Ντορέ, το ένα απέναντι από το άλλο. Μάλιστα είχαν δημιουργήσει τέτοια κίνηση, ώστε οι περίοικοι να την αποκαλούν «στενά των Δαρδανελίων», κατάσταση που παρέμεινε έτσι ως και τη δεκαετία του 1930. Το καφενείο του Γιαννάκη βρισκόταν δίπλα στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία» και το Ντορέ, ακριβώς απέναντι, δηλαδή στη γωνία Πανεπιστημίου και Κριεζώτου[59], στο μέγαρο Γρηγοριάδη[60], που δεν υπάρχει σήμερα[61]. Το ζαχαροπλαστείο Ντορέ και η μπυραρία του Κεσσάτη που βρίσκονταν στο ίδιο σημείο καταστράφηκαν μετά τη δολοφονική απόπειρα κατά του Ελ. Βενιζέλου στις 30.7.1920 στο σιδηροδρομικό σταθμό της Λυών στο Παρίσι γιατί είχαν χαρακτηριστεί αντιβενιζελικά.[62] Το καφενείο Γιαννάκη αργότερα[63] μεταφέρθηκε στην αρχή της οδού Πανεπιστημίου, στο ισόγειο του μεγάρου Παπούδωφ και παρέμεινε εκεί ώς τις αρχές της δεκαετίας του 1960. [64]

Διαφημιστική καταχώριση του ζαχαροπλαστείου Ντορέ. Πηγή: Αλήθεια, 1907. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Το καφενείο ζαχαροπλαστείο του Γιαννάκη το 1911. Πηγή: Αθήνα: μεταμορφώσεις του αστικού τοπίου: από τη Νεοελληνική Ιστορική Συλλογή Κωνσταντίνου Τρίπου / σχόλια Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη. Αθήνα: Μουσείο Μπενάκη, 2009. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Το ζαχαροπλαστείο Ντορέ στο ισόγειο του μεγάρου Γρηγοριάδη το 1912. Το εντυπωσιακό κτήριο στη συνέχεια, στην άλλη γωνία της Βουκουρεστίου και Πανεπιστημίου είναι η οικία Αχιλλέα Κούπα, σήμερα πιο γνωστή ως Μέγαρο Εμπειρίκου. Πηγή: Αθήνα: μεταμορφώσεις του αστικού τοπίου: από τη Νεοελληνική Ιστορική Συλλογή Κωνσταντίνου Τρίπου / σχόλια Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη. Αθήνα: Μουσείο Μπενάκη, 2009. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Το 1910 ο φωτισμός με αέριο αντικαθίσταται από το ηλεκτρικό ρεύμα μέσω λαμπτήρων βολταϊκού τόξου στην Πανεπιστημίου και στην λεωφόρο Αμαλίας σχεδόν ταυτόχρονα. Τότε περίπου χτίζει και ο Ιωάννης Αξελός στη συμβολή Ομήρου και Πανεπιστημίου το μέγαρο της Αρχαιολογικής Εταιρείας.[65]

Το αρχικό μέγαρο της Αρχαιολογικής Εταιρείας[66]. Πηγή: Γενικό Αρχείο 20ός αιώνας. Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ (κωδικός: 2E03.006)

Ένα μικρό πρόχειρα κατασκευασμένο ξύλινο κουβούκλιο με ελάχιστα προϊόντα εμφανίστηκε στην οδό Πανεπιστημίου το φθινόπωρο του 1911. Πρόκειται για το πρώτο περίπτερο της Αθήνας.[67]

Το 1912, η Λαϊκή Τράπεζα, η οποία είχε ιδρυθεί το 1905, οικοδόμησε ένα διώροφο νεοκλασικό κτήριο ως έδρα της.[68] Αργότερα το κτήριο πέρασε στην Εθνική Τράπεζα και το 1928 εγκαταστάθηκε εκεί η Κτηματική Τράπεζα, που είχε ιδρύσει η Εθνική. Κάποια περίοδο στεγάστηκε εκεί και η Τράπεζα της Ελλάδος. Το κτήριο αυτό σήμερα με αλλαγές παραμένει ιδιοκτησία της Εθνικής Τράπεζας.[69]

Το κτήριο της Λαϊκής Τράπεζας το 1919. Πηγή: φωτογράφος Fred. Boissonnas, Αρχείο Frederic and Henri Paul Boissonnas. Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ (κωδικός: BOI1.37)

Τη δεκαετία του 1920 φοινικόδεντρα και άλλα φυτά κοσμούσαν τον κήπο του Πανεπιστημίου, της Βιβλιοθήκης και της Ακαδημίας Αθηνών. Τότε η Πανεπιστημίου ήταν διπλής κατεύθυνσης και παρέμεινε έτσι μέχρι την περίοδο λίγο μετά τον εμφύλιο πόλεμο.

Ο κήπος της αθηναϊκής τριλογίας. Πηγή: Η Αθήνα του 19^ου και 20^ού αιώνα (ιστοσελίδα)

Το 1920 στο υπόγειο του μεγάρου Κούπα, το οποίο καλύπτει τη πρόσοψη του οικοπέδου επί της Πανεπιστημίου από την οδό Κριεζώτου ως τη Βουκουρεστίου, εμφανίστηκε το πρώτο καμπαρέ της Αθήνας, το Αμπάσαντερ, δίνοντας μια ξενόφερτη αριστοκρατικότητα με τα γκαρσόνια με τα φράκα, τη μουσική του βιολοντσέλου και το ακριβό ντύσιμο του πελάτη.[70]

Το 1922 ανοίγει στην Πανεπιστημίου στη γωνία με την Εμμ. Μπενάκη (πρώην Προαστείου) το πολυτελές καφεζυθεστιατόριο Το Πανελλήνιον. Επρόκειτο για το κατάστημα του Χρ. Περίχαρου[71], που διέθετε μεγάλη σάλα, πατάρι με ορχήστρα, πολλούς σερβιτόρους, αλλά ήταν πολύ ακριβό. Στις 27.2.1929, το μεσημέρι, κατέρρευσε απότομα μια πτέρυγα του καφενείου θάβοντας στα ερείπια της δεκάδες θύματα. Αιτία οι εργασίες που είχαν πραγματοποιηθεί για την υπόγεια σήραγγα του ηλεκτρικού σιδηρόδρομου. Κάτι ανάλογο, είχε συμβεί και το 1997, όταν ο Μετροπόντικας πέρασε κάτω από το πεζοδρόμιο της Πανεπιστημίου 42 και καταποντίστηκε το περίπτερο που βρισκόταν εκεί, αλλά ευτυχώς χωρίς θύματα.[72]

Το εσωτερικό του Πανελλήνιον. Πηγή: Ενθύμιον Αθηνών: Η Αθήνα, ο Πειραιάς και τα προάστια στις αρχές του αιώνα μας / Θανάσης Παπαϊωάννου. - 3η εκδ.- Αθήνα: Γνώση, 1997. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Διαφημιστική καταχώριση του καφενείου Πανελλήνιον το 1916 περίπου. Πηγή: Οδηγός Ελλάδος: Έτος Ε΄, 1916 / Νικόλαος Γ. Ιγγλέσης. Αθήνα: [Ιγγλέσης], 1916. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Το 1923, δίπλα από την Αθηναϊκή Λέσχη, στην οικία Α. Θεοδωρίδου, ιδρύθηκε και στεγάστηκε η εφημερίδα Βραδυνή.[73] Δύο χρόνια αργότερα, στην οικία Καραθανασοπούλου, στη συμβολή της Πανεπιστημίου με την Κοραή, πάνω από το φαρμακείο Δαμβέργη, ιδρύθηκε και στεγάστηκε η εφημερίδα Πρωΐα.[74]

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το προαναφερθέν κοσμικό καφεζαχαροπλαστείο Πετρίτση, στη γωνία Εδ. Λω και Πανεπιστημίου έκλεισε. Στο ίδιο σημείο ένας πρόσφυγας, που διατηρούσε στη Σμύρνη το καφεζαχαροπλαστείον Αθηναϊκόν, άνοιξε καφεζαχαροπλαστείο διατηρώντας την ίδια επωνυμία.[75] Επίσης κοντά στη Βουκουρεστίου εγκαταστάθηκε το πρώτο εργοστάσιο παραγωγής και παροχής ενέργειας.[76]

Το 1927 το μονώροφο κτήριο που στέγασε το καφενείο Γαμβέτα γκρεμίστηκε και στη θέση του χτίστηκε η πολυκατοικία Οικονόμου με τον πυργίσκο. Απέναντι στην άλλη γωνία της Πανεπιστημίου και Κοραή βρισκόταν η διώροφη οικία Δημητρίου Ράλλη,[77] που διατέλεσε πρωθυπουργός πολλές φορές το διάστημα από το 1897 ως το 1921.[78] Το καφεζαχαροπλαστείον Αθηναϊκόν λειτούργησε στο ισόγειό του πολύ αργότερα, όπως αποδεικνύεται στη παρακάτω φωτογραφία:

Το καφεζαχαροπλαστείον Αθηναϊκόν το 1950. Πηγή: Γενικό Αρχείο 20^ός . Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ (κωδικός: 2E01.091)

Το 1928 χτίζεται στη γωνία Πανεπιστημίου και Πεσματζόγλου, απέναντι από τη Βιβλιοθήκη το μέγαρο της Λαϊκής Τράπεζας σε σχέδια του Αναστάσιου Μεταξά. Σήμερα είναι μέγαρο της Alpha Bank.[79]

Αυτή την περίοδο άρχισε να κατασκευάζεται το κτήριο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού, στη θέση των Βασιλικών Στάβλων, πρώτα από τη Σταδίου και ώς το 1938 είχε καλύψει ολόκληρο το οικοδομικό τετράγωνο Σταδίου – Βουκουρεστίου – Πανεπιστημίου – Αμερικής.[80]

Η πολυκατοικία Οικονόμου με τον πυργίσκο. Πηγή: Εκδότης Εμμ. Σ. Διακάκης, Συλλογή καρτ ποστάλ. Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ (κωδικός: CP.CPATH.CPATH1.320)

Η οικία Δημητρίου Ράλλη το 1950. Πηγή: Γενικό Αρχείο 20^ός. Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ (κωδικός: 2Ε03.033)

Το 1930 άρχισε να χτίζεται η πρώτη πτέρυγα της Εθνικής Κτηματικής Τράπεζας απέναντι από το Αρσάκειο και η πτέρυγα της Τράπεζας της Ελλάδος στο οικοδομικό τετράγωνο από την Ομήρου μέχρι την Εδ. Λω.[81] Παλαιότερα η οδός Εδουάρδου Λω και η συνέχεια της Σίνα λεγόταν οδός Οφθαλμιατρείου, εξαιτίας του Οφθαλμιατρείου που λειτούργησε εκεί.[82] Αυτή τη χρονιά τοποθετήθηκε και ο πρώτος τηλεφωνικός θάλαμος στην Αθήνα, απέναντι από την αθηναϊκή τριλογία.

Ο πρώτος τηλεφωνικός θάλαμος το 1930 στην οδό Πανεπιστημίου. Πηγή: All about Greece (FB)

Το 1934 η πολυκατοικία με τον πυργίσκο γκρεμίστηκε και κατασκευάστηκε το μέγαρο του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους.[83] Πάντως στο ισόγειο του νέου κτηρίου, στο κατάστημα της γωνίας, συνέχισε να λειτουργεί το ιστορικό καφενείο του Γαμβέτα που ήταν ανοιχτό σε όλη την Κατοχή και μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960. Το καφενείο έγινε στέκι ιδιαίτερα τις απογευματινές ώρες ενώ διέθετε και τηλέφωνο που η χρήση του ακόμα τότε ήταν περιορισμένη.[84]

Το 1937 χτίστηκε το μέγαρο του Rex, στη θέση της οικίας Θεολόγη με τον τεράστιο κήπο της, που μέχρι και σήμερα φιλοξενεί θέατρο και κινηματογράφο, ενώ το καφεκοπτείο του Λουμίδη λειτουργούσε στη πρώτη αριστερή γωνία Αιόλου και Πανεπιστημίου.[85]

Η οδός Πανεπιστημίου τη δεκαετία του 1930. Πηγή: εκδότης Α. Γκινάκος και Γ. Μαργαρίτης. Συλλογή καρτ ποστάλ. Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ (κωδικός: CP.CPATH.CPATH1.321)

Λίγο πριν το 1940 ο Ζωναράς, μετανάστης από την Αμερική, άνοιξε πάνω από το καμπαρέ Αμπασσάντερ το γνωστό καφεζαχαροπλαστείο Ζώναρς. Επρόκειτο για ένα παραδοσιακό καφεζαχαροπλαστείο με βαριά επίπλωση από μαόνια, καθρέφτες, πολύφωτα και πατάρι. Αργότερα, το Ζώναρς[86], αφού άλλαξε ιδιοκτήτη μεταφέρθηκε απέναντι, στο γνωστό δηλαδή σημείο, στο κτήριο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού, σήμερα Άττικα.[87]

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι Γερμανοί είχαν επιτάξει την πτέρυγα του Μετοχικού Ταμείου Στρατού επί της Πανεπιστημίου και την Αθηναϊκή Λέσχη, που βρισκόταν ακριβώς απέναντι, δηλαδή στη γωνία Πανεπιστημίου και Αμερικής. Χρησιμοποίησαν τα δύο κτήρια ως λέσχη των Γερμανών Αξιωματικών και τα είχαν ενώσει με μια εναέρια ξύλινη γέφυρα για να αποφεύγουν να διασχίζουν το δρόμο για λόγους ασφαλείας. Η Αθηναϊκή Λέσχη μετά την απελευθέρωση χρησιμοποιήθηκε από τις αγγλικές δυνάμεις ως λέσχη των αξιωματικών τους.[88]

Τα προπολεμικά χρόνια, αλλά και μετά το 1944 λειτουργούσε στη συμβολή Βουκουρεστίου και Πανεπιστημίου το ουζερί του Ορφανίδη, στέκι πολλών διανοούμενων και ανθρώπων των γραμμάτων και της τέχνης. Αποτέλεσε φιλολογικό στέκι μέχρι τη δεκαετία του 1970, οπότε και έκλεισε.[89]

Στα μέσα της δεκαετίας του 1950 ζωηρή κίνηση από τραμ, αυτοκίνητα, και κόσμο, επικρατούσε ιδιαίτερα στο ύψος του Πανεπιστήμιου Αθηνών. Λειτουργούσε εκείνη τη περίοδο και ως τα τέλη της δεκαετίας του 1950 σε κατάστημα στο κτήριο του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους το ζαχαροπλαστείο Πικαντίλι που στο πατάρι του σερβίριζε μεζέδες με ούζο ή μπύρα.[90]

Το 1953, δίπλα στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία» επί της Πανεπιστημίου λειτούργησε το θέατρο Αθηνών, αργότερα θέατρο Μυράτ.

Από το 1960 η οδός Πανεπιστημίου είναι μονής κατεύθυνσης, με φορά νότια-βόρεια.

Το 1964 οι λούστροι διατηρούσαν το στέκι τους στο πεζοδρόμιο έξω από το Αρσάκειο. Το 1970 το μέγαρο Παπούδωφ γκρεμίστηκε και στη θέση του χτίστηκε το ξενοδοχείο «Αστήρ».[91]

Στις 7 Σεπτεμβρίου του 1945[92] στη διασταύρωση των οδών Πανεπιστημίου και Βασιλίσσης Σοφίας έγινε η τελετή μετονομασίας της Πανεπιστημίου σε Ελευθερίου Βενιζέλου. Επί δημαρχίας Δημ. Μπέη (1979-1987) ο δρόμος μετονομάστηκε πάλι σε Ελευθερίου Βενιζέλου αφού είχε επανέλθει η ονομασία Πανεπιστημίου. Εξακολούθησε όμως να αποκαλείται Πανεπιστημίου και σε μια συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου, πάλι επί Μπέη, πήρε πίσω την ονομασία Πανεπιστημίου και Ελευθερίου Βενιζέλου ονομάστηκε η Βασιλίσσης Σοφίας.[93] Επί δημαρχίας Έβερτ μετονομάστηκε πάλι σε Ελευθερίου Βενιζέλου και η Βασιλίσσης Σοφίας πήρε πίσω το αρχικό της όνομα. Σήμερα η οδός Πανεπιστημίου επισήμως ονομάζεται Ελευθερίου Βενιζέλου, αλλά αποκαλείται πάντα Πανεπιστημίου.[94] Έχει συνολικό μήκος 1200 μέτρα, με πέντε λωρίδες κυκλοφορίας, τέσσερις για την κίνηση των οχημάτων και μία αντίστροφης κυκλοφορίας για τα μέσα μεταφοράς.[95] Είναι αναμφισβήτητα ένας από τους ωραιότερους δρόμους της Αθήνας.

Η μετονομασία της Πανεπιστημίου το 1945, όπως καταγράφηκε στον Τύπο της εποχής. Πηγή: Καθημερινή, 8.9.1945. Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ.

Πηγές

Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ:

Αττικόν ημερολόγιον και ημερολόγιον των κυριών του έτους 1889: έτος ΚΓ΄ υπό Ειρηναίου Κ. Ασωπίου. Εν Αθήναις: Τύποις Παρασκευά Λεώνη, 1888.

Η Ελλάς κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνας του 1896: Πανελλήνιον εικονογραφημένον λεύκωμα. Εν Αθήναις: εκ του τυπογραφείου της Εστίας Κ. Μάισνερ και Ν. Καργαδούρη, 1896.

Ενθύμιον Αθηνών: Η Αθήνα, ο Πειραιάς και τα προάστια στις αρχές του αιώνα μας / Θανάσης Παπαϊωάννου. - 3η εκδ.- Αθήνα: Γνώση, 1997.

Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000.

Οδωνυμικά: Η σημασία των ονομάτων των οδών της Αθήνας: Τόμος Β΄ (Κ-Π) / Μάρω Βουγιούκα, Βασίλης Μεγαρίδης . - 4η έκδ. Αθήνα: Δήμος Αθηναίων: Πολιτισμικός Οργανισμός Δήμου Αθηναίων, 2010.

Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20όν αιώνα / Κώστα Η. Μπίρη . -5η έκδ.- Αθήνα: Μέλισσα, 2005.

Αθήνα: μεταμορφώσεις του αστικού τοπίου: από τη Νεοελληνική Ιστορική Συλλογή Κωνσταντίνου Τρίπου / σχόλια Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη. Αθήνα: Μουσείο Μπενάκη, 2009

Κτήρια ξενοδοχείων στην Αθήνα, τον Πειραιά και τα προάστια από την Οθωνική περίοδο έως και τις τρεις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα / Ελένη Ε. Παπανδρέου. Αθήνα: ΕΜΠ, 2010.

Αθήνα: η πόλη-οι άνθρωποι-τα γεγονότα: από το Φωτογραφικό Αρχείο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου 1859-1988 / κείμενα-επιμέλεια Ιφιγένεια Βογιατζή... [κ. ά.]. Αθήνα: Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 2012.

Εκ Θεμελίων / Κλεοπάτρα Παπαευαγγέλου-Γκενάκου. Αθήνα: Τράπεζα της Ελλάδος. Κέντρο Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης, 2020.

Η Αθήνα τον 19ο αιώνα: εικόνες μιας οδοιπορίας μέσω του Τύπου / Θανάσης Γιοχάλας, Ζωή Βαΐου. Αθήνα: Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 2021.

Εφημερίς, 17.4.1874

Ασμοδαίος, 28.7.1885

Το Άστυ, 22.5.1886

Αλήθεια, 1906.

Καθημερινή, 8.9.1945.

Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ:

ROM.017: φωτογράφος Αριστοτέλης και Κωνσταντίνος Ρωμαΐδης, Αρχείο Αδελφοί Ρωμαϊδαι.

STR.051: Αρχείο Στεφάνου Στρέιτ.

EFK.N026: Αρχείο οικογένειας Ευκλείδη.

ATH.L2.09: φωτογράφος Κωνσταντίνος Αθανασίου, Αρχείο Κωνσταντίνου Αθανασίου.

CP.CPATH.CPATH1.322: εκδότης Π.Κ. Πανόπουλος, Συλλογή καρτ ποστάλ.

2E03.006: Γενικό Αρχείο 20^ος αιώνας.

BOI1.37: φωτογράφος Frederic Boissonnas, Αρχείο Frederic and Henri Paul Boissonnas.

CP.CPATH.CPATH1.320: Εκδότης Εμμ. Σ. Διακάκης, Συλλογή καρτ ποστάλ.

2Ε03.033: Γενικό Αρχείο 20^ός αιώνας.

CP.CPATH.CPATH1.321: εκδότης Α. Γκινάκος και Γ. Μαργαρίτης, Συλλογή καρτ ποστάλ.

Άλλες πηγές

Αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών: Αρχείο Νεότερων Μνημείων http://www.eie.gr/archaeologia/gr/arxeio.aspx

Wikipaedia

«Ελευθερίου Βενιζέλου, όπως οδός Πανεπιστημίου και λεωφόρος Θησέως» / Δημήτρης Ρηγόπουλος. Καθημερινή, 2.5.2016.

«Ρετρό: Γνωρίζετε ποιο είναι το πρώτο περίπτερο της Αθήνας». www.athensmagazine.gr, 2.2.2017.

«Οδός Πανεπιστημίου: Ενας δρόμος, δύο αιώνες ιστορίας της Αθήνας». www. iefimerida.gr, 16.10.2021.

Παλιά Αθήνα του Θωμά Σιταρά και Μηχανή του χρόνου.

Η Αθήνα του 19^ου και 20^ού αιώνα ιστοσελίδα

All about Greece (FB)

Η Αθήνα μέσα στο χρόνο (FB)

Σημειώσεις

[1] Εκ Θεμελίων / Κλεοπάτρα Παπαευαγγέλου-Γκενάκου. Αθήνα: Τράπεζα της Ελλάδος. Κέντρο Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης, 2020, σελ. 180, 184.

[2] Εκ Θεμελίων / Κλεοπάτρα Παπαευαγγέλου-Γκενάκου. Αθήνα: Τράπεζα της Ελλάδος. Κέντρο Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης, 2020, σελ. 195, 199.

[3] Εκ Θεμελίων / Κλεοπάτρα Παπαευαγγέλου-Γκενάκου. Αθήνα: Τράπεζα της Ελλάδος. Κέντρο Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης, 2020, σελ. 189.

[4] Μέγαρο Σερπιέρη, απέναντι από την αθηναϊκή τριλογία.

[5] Εκ Θεμελίων / Κλεοπάτρα Παπαευαγγέλου-Γκενάκου. Αθήνα: Τράπεζα της Ελλάδος. Κέντρο Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης, 2020, σελ. 197.

[6] Wikipaedia

[7] Κτήρια ξενοδοχείων στην Αθήνα, τον Πειραιά και τα προάστια από την Οθωνική περίοδο έως και τις τρεις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα / Ελένη Ε. Παπανδρέου. Αθήνα: ΕΜΠ, 2010.

[8] Εκ Θεμελίων / Κλεοπάτρα Παπαευαγγέλου-Γκενάκου. Αθήνα: Τράπεζα της Ελλάδος. Κέντρο Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης, 2020, σελ. 217.

[9] Εκ Θεμελίων / Κλεοπάτρα Παπαευαγγέλου-Γκενάκου. Αθήνα: Τράπεζα της Ελλάδος. Κέντρο Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης, 2020, σελ. 280.

[10] Ενθύμιον Αθηνών: Η Αθήνα, ο Πειραιάς και τα προάστια στις αρχές του αιώνα μας / Θανάσης Παπαϊωάννου. - 3η εκδ.- Αθήνα: Γνώση, 1997, σελ. 189.

[12] Σημερινή Βουλή των Ελλήνων.

[13] «Οδός Πανεπιστημίου: Ενας δρόμος, δύο αιώνες ιστορίας της Αθήνας». www. iefimerida.gr, 16.10.2021.

[14] Ενθύμιον Αθηνών: Η Αθήνα, ο Πειραιάς και τα προάστια στις αρχές του αιώνα μας / Θανάσης Παπαϊωάννου. - 3η εκδ.- Αθήνα: Γνώση, 1997, σελ. 191.

[15] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 243-244.

[16] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 239.

[17] Ενθύμιον Αθηνών: Η Αθήνα, ο Πειραιάς και τα προάστια στις αρχές του αιώνα μας / Θανάσης Παπαϊωάννου. - 3η εκδ.- Αθήνα: Γνώση, 1997, σελ. 190.

[18] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 240.

[19] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 254.

[20] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 256.

[21] Η Πανωραία Χατζηκώστα, η Κώσταινα δηλαδή, ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Χήρα από το Ναύπλιο, ήρθε στην Αθήνα και τριγύριζε εξαθλιωμένη στους δρόμους. Αναφέρεται και η εκδοχή ότι δεν έφυγε ποτέ από το Ναύπλιο και απέκτησε εκεί το προσωνύμιό της. Οι πληροφορίες από τις ιστοσελίδες Παλιά Αθήνα του Θωμά Σιταρά και Μηχανή του χρόνου.

[22] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 251.

[23] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 235.

[24] Εκ Θεμελίων / Κλεοπάτρα Παπαευαγγέλου-Γκενάκου. Αθήνα: Τράπεζα της Ελλάδος. Κέντρο Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης, 2020, σελ. 351.

[25] Ενθύμιον Αθηνών: Η Αθήνα, ο Πειραιάς και τα προάστια στις αρχές του αιώνα μας / Θανάσης Παπαϊωάννου. - 3η εκδ.- Αθήνα: Γνώση, 1997, σελ. 192.

[26] Ενθύμιον Αθηνών: Η Αθήνα, ο Πειραιάς και τα προάστια στις αρχές του αιώνα μας / Θανάσης Παπαϊωάννου. - 3η εκδ.- Αθήνα: Γνώση, 1997, σελ. 193.

[27] Στο Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους /Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 257 αναφέρεται ότι η οικία Ρικάκη χτίστηκε το 1880 και βρισκόταν Πανεπιστημίου και Σανταρόζα. Η πληροφορία είναι λανθασμένη, όπως αποδεικνύει η φωτογραφία που έχει δημοσιευτεί στο βιβλίο Αθήνα: η πόλη-οι άνθρωποι-τα γεγονότα: από το Φωτογραφικό Αρχείο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου 1859-1988 / κείμενα-επιμέλεια Ιφιγένεια Βογιατζή... [κ.ά.]. Αθήνα: Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 2012, σελ. 390.

[28] Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20όν αιώνα / Κώστα Η. Μπίρη . -5η έκδ.- Αθήνα: Μέλισσα, 2005, σελ. 175.

[29] Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20όν αιώνα / Κώστα Η. Μπίρη . -5η έκδ.- Αθήνα: Μέλισσα, 2005, σελ.175.

[30] Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20όν αιώνα / Κώστα Η. Μπίρη . -5η έκδ.- Αθήνα: Μέλισσα, 2005, σελ. 181.

[31] Εφημερίς, 17.4.1874

[32] Αττικόν ημερολόγιον και ημερολόγιον των κυριών του έτους 1889: έτος ΚΓ΄ υπό Ειρηναίου Κ. Ασωπίου. Εν Αθήναις: Τύποις Παρασκευά Λεώνη, 1888: αναφέρει από το 1880 και μετά.

[33] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 236.

[34] Αθήνα: η πόλη-οι άνθρωποι-τα γεγονότα: από το Φωτογραφικό Αρχείο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου 1859-1988 / κείμενα-επιμέλεια Ιφιγένεια Βογιατζή... [κ.ά.]. Αθήνα: Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 2012, σελ. 414.

[35] Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20όν αιώνα / Κώστα Η. Μπίρη . -5η έκδ.- Αθήνα: Μέλισσα, 2005, σελ. 181.

[36] Αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών: Αρχείο Νεότερων Μνημείων http://www.eie.gr/archaeologia/gr/arxeio.aspx

[37] Ραμπαγάς, 26.8.1879

[38] Ενθύμιον Αθηνών: Η Αθήνα, ο Πειραιάς και τα προάστια στις αρχές του αιώνα μας / Θανάσης Παπαϊωάννου. - 3η εκδ.- Αθήνα: Γνώση, 1997, σελ. 189-190.

[39] Αργότερα ο Ιωάννης Ζωγράφος αγόρασε ένα τεράστιο κτήμα ανατολικά της Αθήνας, γύρω από το οποίο δημιουργήθηκε ο γνωστός οικισμός Ζωγράφου, το όνομα του οποίου οφείλεται σε αυτόν.

[40] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 235.

[41] Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20όν αιώνα / Κώστα Η. Μπίρη . -5η έκδ.- Αθήνα: Μέλισσα, 2005, σελ. 175.

[42] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 248.

[43] «Οδός Πανεπιστημίου: Ενας δρόμος, δύο αιώνες ιστορίας της Αθήνας». www. iefimerida.gr, 16.10.2021.

[44] Η Αθήνα τον 19ο αιώνα: εικόνες μιας οδοιπορίας μέσω του τύπου / Θανάσης Γιοχάλας, Ζωή Βαΐου. Αθήνα: Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 2021, σελ. 290.

[45] Η Αθήνα τον 19ο αιώνα: εικόνες μιας οδοιπορίας μέσω του τύπου / Θανάσης Γιοχάλας, Ζωή Βαΐου. Αθήνα: Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 2021, σελ. 292-293.

[46] Η Αθήνα τον 19ο αιώνα: εικόνες μιας οδοιπορίας μέσω του τύπου / Θανάσης Γιοχάλας, Ζωή Βαΐου. Αθήνα: Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 2021, σελ. 295, 297.

[47] Εκ Θεμελίων / Κλεοπάτρα Παπαευαγγέλου-Γκενάκου. Αθήνα: Τράπεζα της Ελλάδος. Κέντρο Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης, 2020, σελ. 266-269.

[48] Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20όν αιώνα / Κώστα Η. Μπίρη . -5η έκδ.- Αθήνα: Μέλισσα, 2005, σελ. 195.

[49] Οδωνυμικά των προαστείων της Αθήνας: Η σημασία των ονομάτων και το ιστορικό των οδών και πλατειών των αθηναϊκών προαστείων: Τόμος Β, Κ-Π / Μάρω Βουγιούκα, Βασίλης Μεγαρίδης. Αθήνα: Δήμος Αθηναίων. Πολιτισμικός Οργανισμός, 2002, σελ. 460.

[50] Ενθύμιον Αθηνών: Η Αθήνα, ο Πειραιάς και τα προάστια στις αρχές του αιώνα μας / Θανάσης Παπαϊωάννου. - 3η εκδ.- Αθήνα: Γνώση, 1997, σελ. 192.

[51] Η Ελλάς κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνας του 1896: Πανελλήνιον εικονογραφημένον λεύκωμα. Εν Αθήναις: εκ του τυπογραφείου της Εστίας Κ. Μάισνερ και Ν. Καργαδούρη, 1896, σελ. 313-314.

[52] Η Ελλάς κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνας του 1896: Πανελλήνιον εικονογραφημένον λεύκωμα. Εν Αθήναις: εκ του τυπογραφείου της Εστίας Κ. Μάισνερ και Ν. Καργαδούρη, 1896, σελ. 313-314.

[53] Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20όν αιώνα / Κώστα Η. Μπίρη . -5η έκδ.- Αθήνα: Μέλισσα, 2005, σελ. 246.

[54] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 183.

[55] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 258.

[56] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 250.

[57] Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20όν αιώνα / Κώστα Η. Μπίρη . -5η έκδ.- Αθήνα: Μέλισσα, 2005, σελ. 253.

[58] Οδωνυμικά των προαστείων της Αθήνας: Η σημασία των ονομάτων και το ιστορικό των οδών και πλατειών των αθηναϊκών προαστείων: Τόμος Β, Κ-Π / Μάρω Βουγιούκα, Βασίλης Μεγαρίδης. Αθήνα: Δήμος Αθηναίων. Πολιτισμικός Οργανισμός, 2002, σελ. 460.

[59] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 227.

[60] Αργότερα μέγαρο Καλαμάρη.

[61] Αργότερα χτίστηκε εκεί το ξενοδοχείο King’ s Palace.

[62] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 227-228.

[63] Τη δεκαετία του 1930.

[64] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 227-228.

[65] Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20όν αιώνα / Κώστα Η. Μπίρη . -5η έκδ.- Αθήνα: Μέλισσα, 2005, σελ. 266.

[66] Αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών: Αρχείο Νεότερων Μνημείων http://www.eie.gr/archaeologia/gr/arxeio.aspx

[67] «Ρετρό: Γνωρίζετε ποιο είναι το πρώτο περίπτερο της Αθήνας». www.athensmagazine.gr, 2.2.2017.

[68] Αθήνα: η πόλη-οι άνθρωποι-τα γεγονότα: από το Φωτογραφικό Αρχείο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου 1859-1988 / κείμενα-επιμέλεια Ιφιγένεια Βογιατζή... [κ. ά.]. Αθήνα: Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 2012, σελ. 377.

[69] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 253.

[70] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 229.

[71] Επίσης ιδιοκτήτης του καζίνου στο Λουτράκι και του αναψυκτήριου Αίγλη στο Ζάππειο.

[72] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 258-259.

[73] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 236.

[74] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 250.

[75] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 238.

[76] Ενθύμιον Αθηνών: Η Αθήνα, ο Πειραιάς και τα προάστια στις αρχές του αιώνα μας / Θανάσης Παπαϊωάννου. - 3η εκδ.- Αθήνα: Γνώση, 1997, σελ. 189.

[77] Αθήνα: η πόλη-οι άνθρωποι-τα γεγονότα: από το Φωτογραφικό Αρχείο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου 1859-1988 / κείμενα-επιμέλεια Ιφιγένεια Βογιατζή... [κ. ά.]. Αθήνα: Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 2012, σελ. 387.

[78] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 249.

[79] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 251.

[80] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 172.

[81] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 236.

[82] Οδωνυμικά: Η σημασία των ονομάτων των οδών της Αθήνας: Τόμος Β΄ (Κ-Π) / Μάρω Βουγιούκα, Βασίλης Μεγαρίδης . 4η έκδ. Αθήνα: Δήμος Αθηναίων: Πολιτισμικός Οργανισμός Δήμου Αθηναίων, 2010, σελ. 239.

[83] Ιστορικού Μουσείου 1859-1988 / κείμενα-επιμέλεια Ιφιγένεια Βογιατζή... [κ.ά.]. Αθήνα: Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 2012, σελ. 387.

[84] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 249.

[85] Αθήνα: μεταμορφώσεις του αστικού τοπίου: από τη Νεοελληνική Ιστορική Συλλογή Κωνσταντίνου Τρίπου / σχόλια Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη. Αθήνα: Μουσείο Μπενάκη, 2009, σελ.

[86] Ονομάζεται Athene σήμερα.

[87] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 229.

[88] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 230.

[89] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 227.

[90] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 249.

[91] Εν Αθήναις, κάποτε...: η πόλις και οι δρόμοι της διηγούνται την ιστορία τους / Διονύσιος Β. Ηλιόπουλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2000, σελ. 228.

[92] Καθημερινή, 8.9.1945

[93] Οδωνυμικά: Η σημασία των ονομάτων των οδών της Αθήνας: Τόμος Β΄ (Κ-Π) / Μάρω Βουγιούκα, Βασίλης Μεγαρίδης . - 4η έκδ. Αθήνα: Δήμος Αθηναίων: Πολιτισμικός Οργανισμός Δήμου Αθηναίων, 2010, σελ. 460.

[94] Wikipaedia

[95] «Ελευθερίου Βενιζέλου, όπως οδός Πανεπιστημίου και λεωφόρος Θησέως / Δημήτρη Ρηγόπουλου». Καθημερινή, 2.5.2016.

Back