[Το τυπογραφικό σήμα του Ζαχαρία Καλλιέργη.] Ήδη από τα μέσα του 14ου αιώνα, οι λόγιοι της Κωνσταντινούπολης και των άλλων πόλεων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κατέφευγαν στη Δύση, ως επί το πλείστον στην Ιταλία. Η φυγή των βυζαντινών λογίων εντάθηκε, όπως είναι φυσικό, με την άλωση της Κωνσταντινούπολης. εκτός από πλήθος χειρογράφων της αρχαίας και της βυζαντινής γραμματείας, μετέφεραν και τη γνώση της κλασικής παιδείας, και δίδαξαν φιλολογία, φιλοσοφία και ιστορία σε σχολές και σε ακαδημίες. Η συμβολή των ελλήνων λογίων στην ιταλική Αναγέννηση και, συνακόλουθα, στη δημιουργία του νεότερου ευρωπαϊκού πολιτισμού εκτιμήθηκε και καταγράφηκε νωρίς από τους δυτικούς ιστορικούς, οδήγησε μάλιστα στην υπερβολική εκτίμηση ότι υπήρξε όχι μόνον ένας αναγκαίος όρος της Αναγέννησης αλλά και το σημαντικότερο αίτιο. Η σημασία, ωστόσο, των ελλήνων λογίων της διασποράς δεν εξαντλείται στην αναβίωση της κλασικής παιδείας και στη συνεισφορά της αναβίωσης αυτής στη διαμόρφωση του νεότερου ευρωπαϊκού πολιτισμού. Επηρεαζόμενοι κι αυτοί με τη σειρά τους από το πνεύμα της Αναγέννησης, οι Έλληνες λόγιοι του 16ου αιώνα ξεπερνούν την προκατάληψη για τη δημώδη γλώσσα. Στο Ελληνικό Γυμνάσιο της Ρώμης, κι αργότερα στο Ελληνικό Κολλέγιο του Αγίου Αθανασίου, οι έλληνες μαθητές της διασποράς διδάσκονται την -υπό διαμόρφωση ακόμη-κοινή νεοελληνική.

[Το τυπογραφικό σήμα του Νικολάου Σοφιανού.] Οι πρώτες εκδόσεις νεοελληνικών κειμένων βλέπουν το φως στη Βενετία, στο πρώτο μισό του 16ου αι. (η παράφραση της Ιλιάδας από τον Νικόλαο Λουκάνη, η Ιστορία του Ταγιαπέρα και η Ιστορία του ρε της Σκότζιας με τε ρήγισσα της Εγγλιτέρας του Ιάκωβου Τριβώλη κ.ά.). Ηγετική μορφή του κύκλου των ελλήνων λογίων που στράφηκαν στη χρήση της κοινής ήταν ο κερκυραίος ιερωμένος, φιλόλογος, τυπογράφος, χαρτογράφος και κωδικογράφος Νικόλαος Σοφιανός. Ο Σοφιανός πίστευε ότι μόνο με τη χρήση της κοινής ήταν δυνατή η διάδοση της παιδείας και, συνεπώς, η αφύπνιση του γένους. Σε αυτόν οφείλουμε την πρώτη γραμματική της νεοελληνικής γλώσσας. Η Γραμματική της κοινής των Ελλλήνων γλώσσης απευθυνόταν στο ελληνικό κοινό. Παρέμεινε άγνωστη μέχρι το 1870 και σώζεται μόνο το μορφολογικό της μέρος. Τις απόψεις του Νικόλαου Σοφιανού για την κοινή γλώσσα και για τη σημασία της χρήσης της διαβάζουμε στην εισαγωγή του Παιδαγωγού, της μετάφρασης δηλαδή του ψευδοπλουτάρχειου Περί παίδων αγωγής, την οποία δημοσίευσε το 1544: Διά τούτον λοιπόν ώρμησα και εγώ [...] να μεταγλωττίσω και να πεζεύσω από τα βιβλία όπου να είναι χρήσιμα και ωφέλιμα εις το να ανακαινισθή και να αναπτερυγιάσει από την τόσην απαιδευσίαν το ελεεινόν γένος.

Back